مغز عضو حیاتی در بدن انسان است که در صورت بروز کوچک‌ترین مشکل در عملکرد آن، ممکن است عوارض جبران ناپذیری برای انسان رخ دهد. یکی از مشکلات مغزی نسبتا شایع، ادم مغزی یا همان تورم مغز است. این بیماری میتواند آسیب جبران ناپذیری ایجاد کند و در بعضی موارد کشنده باشد. در این مقاله دکتر بختوری یکی از بهترین متخصصین مغز و اعصاب در تهران، به مواردی مانند علائم، علل بیماری، روش درمان و چگونگی تشخیص بیماری خواهند پرداخت.
ادم مغزی cerebral edema چیست؟
این عارضه زمانی اتفاق میافتد که مایعات در فضای داخل سلولی و یا خارج سلولی مغز جمع شده و باعث افزایش فشار داخل جمجمه میشوند که میتواند باعث سکتهمغزی خونریزی و ضربه مغزی شود که خطرناک بوده و میتواند باعث کسالت شدید و یا حتی مرگ فرد بیمار شود. این بیماری در واقع به معنی تورم نیز است. در این بیماری با جمع شدن مایع در مغز حجم مغز افزایش پیدا میکند و چون جمجمه سطح مغز را احاطه کرده، قابلیت گسترش ندارد و در نتیجه فشار بر مغز وارد شده و اختلالات شدیدی به وجود میآید. تورم یا التهاب یک پاسخ طبیعی بدن به آسیب است. تورم ناشی از مایع گرفتار شده در بدن ممکن است در هر جای بدن اتفاق بیفتد که اگر در مغز باشد، میتواند عوارض شدیدی ایجاد کند. ادم مغزی میتواند خون رسانی به مغز را محدود کند. خون اکسیژن را به مغز می‌رساند و مغز برای عملکرد به آن نیاز دارد. کمبود اکسیژن در مغز میتواند به سلول‌های مغز آسیب برساند یا باعث مرگ آن‌ها شود. فشار داخل جمجمه بسته به علت زمینه‌ای میتواند مناطق خاصی از مغز یا کل مغز را تحت تأثیر قرار دهد. ادم مغزی میتواند آسیب جبران ناپذیری ایجاد کند و در بعضی موارد کشنده باشد. علائم ادم ( ورم ) مغزی
هرچند علائم این بیماری بسته به شدت و علت اصلی تورم متفاوت خواهد بود. اما علائم زیر، عمده‌ترین مشکلاتی است که در اثر این بیماری بروز می‌کنند.
- سردرد
- مشکل در صحبت کردن
- حالت تهوع
- استفراغ
- سرگیجه و گیجی
- کاهش بینایی
- مشکلات حافظه
- تشنج
- گردن درد یا خشکی گردن
- مشکل در حرکت
- از دست دادن هوشیاری و حافظه
- بی‌حسی
- مشکل در بینایی و کاهش دید
علل ورم مغزی چیست؟
- آسیب مغزی ضربه‌ای: آسیب مغزی ناشی از یک ضربه حاد است، برای مثال در اثر سقوط، تصادف با وسیله نقلیه، زمین خوردن و یا برخورد سر با اجسام ممکن است ضربه سنگینی به سر وارد شود. آسیب و ضربه میتواند در مرحله اولیه باعث ورم مغز شود یا اینکه استخوان شکسته ممکن است باعث پارگی رگ‌های خونی مغز شود.
- سکته مغزی ایسکمیک: یک ایسکمیک سکته مغزی وقتی رخ می‌دهد که یک لخته خون جریان اکسیژن به مغز را محدود میکند. کمبود اکسیژن میتواند به سلول‌های مغزی آسیب برساند و باعث تورم و فشار شود.
- تومور مغزی: تومور مغزی میتواند سایر مناطق مغز را نیز دچار مشکل کند. زیرا تومور مغزی درواقع التهاب در مغز بوجود می‌آورد و باعث ادم مغزی می‌شود.
- عفونت: عفونت‌های ناشی از باکتری یا ویروس می‌توانند باعث تورم در مغز و ادم مغزی شوند. به عنوان مثال، آنسفالیت عفونتی است که باعث التهاب در مغز می‌شود و در نتیجه ممکن است ادم مغزی افزایش یابد. از دیگر عفونت‌ها میتوان به سل،توکسوپلاسموز،سیستی سر کوزیس و… اشاره کرد.
- خونریزی مغزی: خونریزی مغزی زمانی اتفاق میافتد که رگ خونی مغز پاره شده و نشت کند. این اتفاق باعث التهاب و افزایش ادم مغزی می‌شود.
- ارتفاع زیاد: این عارضه همچنین میتواند در ارتفاعات حدود 4000 متری نیز رخ دهد .
- سکته مغزی: این عامل مهم‌ترین دلیل ادم مغزی است.
از دیگر عوامل آن میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- وارد شدن سم داخل بدن در اثر گزیده شدن بدن توسط جانواران سمی مانند مار
- مسمومیت در مواجهه با سرب
- فشار خون بالا
- مسمومیت ناشی از مونوکسید کربن
- هپاتیت ویروسی (اغلب با آنسفالوپاتی نیز ارتباط دارد)
- کتو اسیدوز دیابتی (یکی از رایج‌ترین مشکلات سیستمیک)
- هایپوناترمی در نتیجه دلایل مختلف
- اسیدوز لاکتیک
- سندرم ترشح نامتناسب هورمون ضد ادراري (SIADH)
- فشار خون بدخیم
- سندرم ری (reye)
تشخیص ادم مغزی
تشخیص ادم مغزی میتواند چالش برانگیز باشد، زیرا دلایل زیادی وجود دارد و علائم ممکن است متفاوت باشد. پزشک برای تشخیص بیماری موارد زیر را انجام می‌دهد:
معاینه فیزیکی سر و گردن
سی تی اسکن از سر: این روش معمول‌تر بوده و روش آن اینگونه است که نواحی دچار شده به ادم مغزی، در تصویر CT به صورت محو نشان داده می‌شود.
ام.آر.ای از سر: این روش دقت بیش‌تری نسبت به سی تی اسکن دارد.
سایر آزمایش‌هایی که ممکن است انجام شود:
- بررسی وضعیت انعقاد خون
- آزمایش سطح قند خون
- اندازه‌گیری گاز خون شریانی
- آزمایش عملکرد کبد و کلیه
- شمارش سلول‌های خون
- استفاده از الکترولیت‌ها
- آزمایش ادرار جهت تشخیص مصرف داروهای غیر مجاز
- آزمایش سطح مونوکسید کربن
- آزمایش خون
- یک آزمایش عصبی
درمان ورم مغزی یا ادم مغزی
ادم مغزی برای کاهش خطر آسیب دائمی یا مرگ به فوریت پزشکی احتیاج دارد. روش‌های درمانی بسته به شدت و علت اصلی، متفاوت است، اما ممکن است شامل موارد زیر باشد:
دارو: پزشکان از داروهایی برای کاهش تورم یا لخته شدن خون استفاده می‌کنند. به عنوان مثال میتوان به وارفارین اشاره کرد که خون را رقیق میکند و احتمال لخته شدن خون را کاهش می‌دهد. در بعضی موارد، پزشک ممکن است آسپرین را توصیه کند، اما به دلیل خطر خونریزی برای بیش‌تر افراد این دارو توصیه را نمی‌شود.
جراحی: در موارد شدید، ممکن است جراحی برای کاهش عوارض ادم مغزی لازم باشد. جراحی میتواند شامل برداشتن قسمتی از جمجمه و ترمیم آسیب مانند پارگی رگ باشد.
ونتریکولوستومی یک روش دیگر است. این روش شامل قرار دادن لوله پلاستیکی در جمجمه برای تخلیه مایعات اضافی و کاهش ادم مغزی است.
هیپوترمی: این نوع درمان شامل کاهش درجه حرارت بدن است که میتواند تورم مغز را کاهش دهد.
اسموتراپی: اسموتراپی شامل استفاده از داروهایی برای حذف آب از مغز و کاهش ادم مغزی است.
هدف درمان در واقع رساندن خون و اکسیژن مناسب و کافی به مغز، کاهش فشار به مغز و یا پیشگیری از آن، از بین بردن لخته‌های خونی و … برای کمک به ادامه حیات آن است که معمولا با روش‌های بالا انجام می‌شود. هر چه سریعتر درمان انجام گیرد نتیجه بهتری خواهد داشت.
خلاصه
ادم مغزی میتواند عواقب شدید و جبران ناپذیری داشته باشد. این عواقب میتواند متفاوت باشد که به محل دقیق و شدت بیماری و همچنین سرعت درمان فرد، بستگی دارد. به گفته دکتر مهرداد بختوری این اختلال بسیار خطرناک و اورژانسی بوده و لازم است در صورت مشاهده علائم آن، هر چه سریعتر به پزشک مراجعه کنید و از نادیده گرفتن و بی‌توجی به علائم آن به شدت بپرهیزید. ارائه مراقبت‌های پزشکی فوری و مناسب، برای به حداقل رساندن خطر عوارض این بیماری، بسیار مهم است.
منبع: medicalnewstoday