آبسه مغزی چیست ؟ عفونتی در مغز شماست که بعنوان یک فوریت پزشکی نیازمند بستری و درمان فوری است. آبسه های مغزی به صورت کیسه هایی مملو از مایع هستند که اندازه های متفاوتی دارند. با اینکه میزان بروز و شیوع آبسه های مغزی کم است، اما عوامل متعدد میکروبی می توانند منجر به بروز آبسه مغزی شوند. علایم آبسه مغزی از سردرد و تب و لرز تا تهوع و تغییر بینایی و شخصیت متغیر هستند. آبسه های مغزی منجر به افزایش فشار درون جمجمه، آسیب به بافت های مغزی و ممانعت از خون رسانی درست به مغز می شوند. در صورتی که آبسه های مغزی درمان نشوند، عوارض پایداری همچون اختلالات شخصیت، فلج، صرع، و یا حتی مرگ را برای بیماران به همراه خواهند داشت. پس از آن که جراح مغز و اعصاب آبسه مغزی را به درستی تشخیص داد، بسته به نوع و اندازه آبسه درمان های مناسب دارویی با آنتی بیوتیک های قوی و حتی جراحی را برای شما در نظر خواهد گرفت تا هیچ عارضه پایداری بعد از بیماری برای شما باقی نماند.
آبسه مغزی به طور معمول در نتیجه فعالیت عوامل عفونی میکروبی در بدن به وجود می آید. این عوامل میکروبی به طور عمده باکتری یا قارچ هستند. هنگامی که عوامل عفونی باکتریایی یا قارچی بخشی از مغز را درگیر می کنند التهاب و تورم ایجاد می شود. در چنین وضعی، محتویات آبسه شامل سلول های مغزی آلوده شده، گلبول های سفید فعال و مرده، و عوامل ایجاد بیماری است. بتدریج که سلول ها زیاد می شوند، یک دیواره غشائی اطراف آبسه تشکیل می دهند. این یک واکنش دفاعی بدن برای پیشگیری از سرایت بیماری به باقی بخش های سالم و غیر آلوده مغز است. هر چه آبسه بزرگتر و متورم تر شود، فشار بیشتری بر بافت های مغزی اطراف خود وارد می آورد.
جمجمه بعنوان یک بافت محافظتی استخوانی دور مغز را فرا گرفته و چون وظیفه محافظت مکانیکی از مغز را بر عهده دارد، نرم و منعطف نیست. به همین دلیل در صورت افزایش فشار درونی، بزرگتر نمی شود. هر چه آبسه بزرگتر شود، فشار درون جمجمه و در نتیجه فشار وارد بر مغز بیشتر می شود. در عین حال آبسه بطور مکانیکی هم به بافت های مغزی اطراف خود اسیب وارد کرده و منجر به تخریب آنها خواهد شد. افزون بر این آبسه مغزی با وارد کردن فشار به رگ های خونی اطراف خود منجر به نرسیدن خون به بافت های اطراف خود و تخریب مغزی می شود.
علت آبسه های مغزی
عفونت های مغزی نسبتاً اندک و انگشت شمار هستند. یکی از دلایل آن وجود سد خون-مغز است که به عنوان یک شبکه دفاعی از رگ ها و سلول ها، اجازه نمی دهد که هر چیزی که درون جریان خون عمومی بدن است، وارد جریان خونی مغز و نخاع شود. بطور معمول سد خون-مغز فقط به مولکول های بسیار ریز غذایی، هورمونی، اکسیژن، و دی اکسید کربن اجازه عبور می دهد که این امر به شکلی کاملاً فیزیکی مغز را از بسیاری از بیماری ها دور نگه می دارد.
اما گاهی اوقات، به دلیل وجود عفونت های مزمن و گسترده سد خون-مغز دچار نقصان، عفونت، و یا التهاب می شود که در این صورت دیگر نمی تواند وظایف خود را به درستی به انجام برساند. همچنین، ممکن است عوامل بیماری زا بسیار کوچک بوده و بتوانند از بین منافذ فیزیکی سد خون-مغز عبور کرده و خود را به دستگاه اعصاب مرکزی برسانند.
سه مسیر عمده ورود عفونت به مغز شامل موارد زیر هستند:
- عفونت همراه خون از بخشی دیگر از بدن که درگیر شده به مغز می رسد. بین 9 تا 43% از آبسه های مغزی به این دلیل ایجاد می شوند.
- عفونت از عضوی نزدیک (مثل چشم، گوش، سینوس های بینی) در جمجمه منتشر شده و به مغز می رسد. این نوع آبسه مغزی 14 تا 58% از موارد آبسه هستند. بیماری های عامل این نوع آبسه های مغزی شامل عفونت گوش میانی، سینوزیت، و عفونت ماستوئیدی (استخوان پشت گوش) هستند.
- عفونت ناشی از آسیب بدنی و یا جراحی است. این نوع عفونت می تواند ناشی از شکستگی های جمجمه (به صورتی که قطعاتی از جمجمه به داخل مغز وارد شوند)، وجود اجسام خارجی (گلوله، براده های فلز، ذرات شیشه، چوب، و …) که از بدن خارج نشده اند، و یا عوارض ناشی از جراحی (به ندرت) باشد.
معروفترین عفونت های ایجاد کننده آبسه مغزی عبارتند از:
- بیماری های عفونی قلب همچون عفونت دریچه قلب (آندوکاردیت)
- انواع بیماری های ریه همچون ذات الریه (سینه پهلو، پنومونی)، و انوع برونشیت
- عفونت های حفره شکمی به ویژه عفونت دیواره داخلی حفره شکم
- عفونت لگن
- عفونت مثانه (سیست)
ضعف سیستم ایمنی یکی از عوامل خطرساز برای افزایش احتمال بروز آبسه مغزی است. بیماری هایی که منجر به ضعف سیستم ایمنی می شوند شامل موارد زیر هستند:
- +HIV
- داشتن سندرم نقص ایمنی اکتسابی (ایدز، AIDS)
- داشتن جراحی پیوند عضو و مصرف داروهای کاهنده ایمنی برای پیشگیری از پس زدن پیوند
- درمان طولانی مدت با داروهای استروئیدی
- انجام شیمی درمانی
- نوزادان با سن زیر 6 ماه
علائم آبسه های مغزی
بسته به اینکه آبسه مغزی در کجای مغز و با چه اندازه ای باشد، علایم آن متفاوت است. در بیش از 75% مواقع، افرادی که دچار آبسه مغزی شده اند سر دردهای کند، گنگ، و دردناکی دارند. متاسفانه برای اکثریت مبتلایان به آبسه مغزی، سر درد تنها علامت است. این درد معمولاً منحصر به همان نقطه از سر است که آبسه در آنجا تشکیل شده است. درد آبسه مغزی بتدریج تشدید می شود و این روند تا زمان درمان همینطور فزاینده است. داروهایی همچون آسپیرین و مسکن های دیگر این سر دردها را درمان نمی کنند.
آبسه های مغزی علایم متعددی دارند که با بسیاری دیگر از بیماری های بدنی و بیماری های مغز و اعصاب مشترک می باشند. به طور عام علایم معروف آبسه های مغزی به شرح زیر هستند:
- سر درد (بیش از 75 درصد)
- بیهوش شدن و به هوش آمدن بی دلیل
- تب و لرز خفیف تا متوسط (حدود 50 درصد)
- ضعف در یک سمت بدن
- حالت تهوع و استفراغ (40 درصد)
- تشنج غیر صرعی (25 تا 35 درصد)
- تغییر در شخصیت و حالت روانی (65 درصد)
- اختلالات و مشکلات بینایی
- اغتشاش شعور (کنفوزیون)
- مشکلات حرکتی
- مشکلات تکلّمی
- خشکی و گرفتگی گردن یا پشت
عوارض آبسه های مغزی
عوارض آبسه مغزی متعدد و بسته به محل و اندازه آن متفاوتند. بطور معمول ممکن است سردرد یا تشنج اولین عارضه جدی و آزارنده آبسه های مغزی باشند. حالت تهوع و استفراغ معمولاً نتیجه فشار وارد بر ساختارهای داخلی مغز در اثر بزرگ شدن آبسه هستند.
عوارض عصبی ناشی از آبسه مغزی در بیش از نیمی از بیماران عصبی مشاهده شده و شامل ضعف عضلانی، ضعف یا فلج در یک سوی بدن، صحبت کردن پرت و پلا، و ضعف در هماهنگی بین اندام های بدن مشاهده می شوند.
تغییر وضعیت روانی و شخصیتی در حدود 65 درصد بیماران مشاهده شده و ممکن است به صورت اغتشاش شعور، چرتی شدن، بی حالی، خستگی زود، بی قراری، ناتوانی از تمرکز ذهنی، پاسخ دهی ضعیف، ضعف در فرآیند های فکری و اغماء پیش آیند.
در صورتی که آبسه مغزی درمان نشود، می تواند خطرناک و حتی کشنده باشد. بسیاری از افراد دارای آبسه مغزی با موفقیت کامل درمان می شوند. متاسفانه در برخی موارد که افراد دیر برای درمان مراجعه می نمایند، عوارض عصب شناختی متعددی مشاهده می شوند که حتی بعد از تخلیه آبسه و درمان دارویی تا سالها و یا حتی تا پایان عمر باقی خواهند ماند. بعنوان مثال، تخریب های مغزی ناشی از آبسه ممکن است منجر به مشکلات عملکرد حرکتی، تغییرات در شخصیت، و یا حتی تشنج های صرعی شوند که در نتیجه تعلل و تاخیر در درمان ایجاد شده و تا آخر عمر بیماران را درگیر کنند.
در صورت درمان به موقع، عوارض آبسه مغزی در دو سوم بیماران نهایتاً تا دو هفته پس از درمان به طور کامل برطرف خواهند شد. تیم جراحی مغز و اعصاب دکتر مهرداد حسین‌زاده بختوری، با تشخیص دقیق و به موقع مشکلات آبسه مغزی و پیشنهاد بهترین و موثرترین شیوه های درمانی، تا کنون عوارض بیماران آبسه مغزی را به حداقل رسانیده اند.
روش های تشخیص آبسه مغزی
تشخیص آبسه مغزی راحت نیست زیرا علایم آن بسیار عمومی و مشترک با سایر مشکلات و بیماری های مغز و اعصاب می باشد. بعنوان مثال، سردرد، تشنج و ضعف عضلانی در طیف وسیعی از بیماری های مغز و اعصاب مشاهده می شود. به همین دلیل تشخیص آبسه به طور معمول دو هفته بعد از بروز علایم اولیه آن صورت می گیرد، چون فرد پیش از آن به سایر متخصصان مراجعه نموده است.
اگر جراح مغز و اعصاب شک وجود آبسه مغزی را داشته باشد از شما در مورد مسافرت های اخیر و سوابق بیماریتان سوال خواهد کرد تا خطر وجود عفونت های خاص را بر آورد سازد. همچنین، پزشکان علایم و نشانه های مرضی آبسه را در بیماران بررسی می کنند.
برای تشخیص قطعی آبسه مغزی، لازم است CT اسکن و MRI از شما به عمل آید. به این ترتیب می توان تصویری جامع و کامل از وضعیت درون جمجمه، مغز، رگ های خونی و آبسه مغزی احتمالی مشاهده نمود. آبسه بصورت نقطه در تصویر برداری های مغزی نمایان می شود. گاهی اوقات تعداد آبسه بیش از یکی است که در این صورت چندین نقطه و لکه در تصویر برداری مشاهده خواهد شد. به کمک CT اسکن و MRI می توان محل دقیق، اندازه، و شیوه دسترسی و درمان آبسه مغزی را مشخص نمود.
همچنین، با نظر و تجویز پزشک مغز و اعصاب یک آزمایش خونی دقیق و کامل برای بررسی انواع عامل های بیماری زای میکروبی (بویژه قارچی و باکتریایی) از شما به عمل خواهد آمد تا تمامی علل محتمل عفونی برای ایجاد آبسه مغزی مشخص شوند. این امر کمک شایانی به بهبود و تسریع فرآیند درمانی شما می کند.
پروتکل های درمان آبسه هاب مغزی
با این که آبسه مغزی وضعیتی بسیار خطرناک و کشنده است، جالب توجه است که به میزان زیادی این آبسه ها قابل پیشگیری هستند. با بررسی و مراقبت از موقعیت هایی که منجر به آبسه مغزی می شوند، می توان به میزان بسیار زیادی احتمال رخداد آنها را کاهش داد.
با توجه به اینکه آبسه مغزی به میزان زیادی همراه با خطر مرگ بیمار است، در صورت تشخیص آن لازم است حتماً در بیمارستان تحت نظر بهترین جراحان مغز و اعصاب بستری شوید. افزایش فشار وارد به مغز درون جمجمه در نتیجه ایجاد آبسه می تواند منجر به تخریب و آسیب مغزی جبران ناپذیری شود. پروتکل ها و فرآیندهای درمانی به طور معمول شامل دو بخش دارویی و جراحی هستند. در صورتی که درمان دارویی منجر به از بین رفتن آبسه نشود، لازم است جراحی صورت گیرد. دکتر مهرداد حسین‌زاده بختوری با توجه به چیره دستی بسیار زیاد در حوزه درمان آبسه های مغزی، تا جای ممکن از محدود ترین و سریعترین شیوه های درمانی برای آبسه های مغزی شما بهره خواهند برد تا شما به سرعت به زندگی و فعالیت عادی خود باز گردید.
دارو درمانی
در صورتی که اندازه قطر آبسه از 2.5 سانتی متر کمتر باشد و یا آبسه در نزدیکی قاعده جمجمه باشد، بطور معمول از آنتی بیوتیک برای درمان آن استفاده می شود. درمان با آنتی بیوتیک در عین حال آن عفونت اصلی که منجر به بروز آبسه شده است را نیز از بین می شود. آنچه مرسوم است استفاده از آنتی بیوتیک هایی می باشد که طیف وسیعی از میکروب ها و باکتری ها را بین می برند. گاهی اوقات جراحان مغز و اعصاب از چندین نوع آنتی بیوتیک برای درمان آبسه استفاده می کنند. لازم به یادآوری است که مصرف آنتی بیوتیک حتی در صورتی که برای درمان آبسه شما نیاز به جراحی باشد، لازم است.
جراحی آبسه مغزی
اگر با مصرف آنتی بیوتیک آبسه مغزی شما کوچکتر نشد و یا اینکه اندازه آن بیش از 2.5 سانتی متر باشد، لازم است با جراحی مغز آن آبسه از سر شما خارج شود. بسته به مهارت جراح مغز و اعصاب، ممکن است این عمل بصورت جراحی باز و یا بصورت بسته با استفاده از نورو آندوسکوپ صورت پذیرد. در صورت استفاده از نورو آندوسکوپ، سوراخی به قطر 5 میلی متر در جمجمه ایجاد شده و لوله ظریف نورو آندوسکوپ (شامل دوربین و ابزارهای جراحی) از طریق آن وارد جمجمه می شوند تا آبسه را تخلیه نمایند.
پس از تخلیه آبسه، مایع داخل آن برای بررسی به آزمایشگاه پاتوبیولوژی فرستاده می شود. شناختن علت عفونت و ایجاد آبسه در مغز شما به پزشکتان کمک می کند بهترین آنتی بیوتیک ها را برای ادامه فرآیند درمانی شما تجویز نمایند.
در حقیقت می توان گفت، درمان تکمیلی و نهایی برای آبسه مغزی جراحی است و راه حلی برای موارد حاد به حساب می آید. دلایل انتخاب جراحی برای درمان آبسه عبارتند از:
- احتمال خطر ترکیدن و یا پارگی آبسه درون جمجمه شما بالاست.
- درون آبسه مغزی شما گاز جمع شده است (ناشی از فعالیت باکتری های ایجاد کننده آبسه)
هزینه های درمان
برای درمان آبسه مغزی، هزینه های درمانی بسته به نوع و شیوه مداخله متفاوتند. هزینه های ویزیت و مشاوره طبق تعرفه مصوب دولتی و نظام پزشکی است. هزینه های تصویربرداری های MRI و CT اسکن، و نیز آزمایش های پزشکی خونی بسته به مرکز انجام آنها و طبق تعرفه های تحت پوشش دولتی و یا آزاد برای هر فرد متفاوت خواهد بود. با توجه به اینکه در هر صورت در مداوای آبسه مغزی نیاز به بستری است، تعرفه‌های بیمارستانی حسب درجه‌بندی کیفیت و خدمات بیمارستان، خصوصی/دولتی بودن بیمارستان، بیمه‌های درمانی شما، نوع اتاق (خصوصی/ عمومی)، داروها و مدت زمان لازم برای بستری در بیمارستان قابل محاسبه است.
در صورت دارو درمانی، نرخ انواع داروها، طبق تعرفه های بیمه ای و رسمی کشور محاسبه شده و بنا به پوشش بیمه ای شما فرانشیز (تخفیف) در هزینه های متفاوت خواهد بود که بطور معمول مبلغ چشمگیری نخواهد شد.
در صورت نیاز به جراحی برای درمان آبسه مغزی، هزینه‌های جراحی به طور عمده به دو بخش تقسیم می‌شوند. بخش اول شامل نوع، محل، و وسعت آبسه مغزی، میزان تخریب و آسیب جانبی، و جزییات فنی لازم برای جراحی آن است که تعرفه‌های آن بسته به امکانات فنی و پرسنلی مورد نیاز متغیر است. تعداد اندکی از جراحی‌های آبسه مغزی نیازمند جراحی های تکمیلی جانبی حین عمل هستند که با توجه به گستردگی آبسه مغزی و تخریب بافتی کاملاً متفاوت در هر بیمار، نمی‌توان از پیش آن را تعیین نمود. همچنین، مدت زمان جراحی عاملی مهم برای نوع و میزان ابزارها، داروها، تجهیزات و مواد به کار رفته در جراحی است.
بخش دوم هزینه‌های جراحی آبسه مغزی شامل بیمارستانی است که این جراحی در آن صورت می‌گیرد. تعرفه‌های بیمارستانی حسب درجه‌بندی کیفیت و خدمات بیمارستان، خصوصی/دولتی بودن بیمارستان، بیمه‌های درمانی شما، نوع اتاق (خصوصی/ عمومی)، داروها و مدت زمان لازم برای بستری در بیمارستان قابل محاسبه است. با توجه به کارآمدی اثبات شده تیم جراحی دکتر مهرداد حسین‌زاده بختوری در حوزه جراحی AVM مغزی، بهترین انتخاب با کمترین هزینه‌های درمانی برای تمام بیماران صورت می‌گیرد. افزون بر این، با توجه به تخصص دکتر بختوری در استفاده از میکروسکوپ و نورو آندوسکوپ، جراحی آبسه مغزی جای ممکن محدود بوده و شما به سرعت مراحل بهبودی بعد از عمل و بازگشت به زندگی عادی را طی خواهید نمود.
منابع
https://www.health.harvard.edu/a_to_z/brain-abscess-a-to-z
https://www.nhs.uk/conditions/brain-abscess/
https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/cerebral-abscess