به طور کلی، در علم پزشکی تمامی بافت‌ها و اندام‌های بدن مستعد بروز تومورهای خوش‌خیم یا بدخیم هستند، و این موضوع در مورد مغز و طناب نخاعی نیز صدق می‌کند. یکی از مناطقی که جراحان مغز و اعصاب به آن توجه ویژه دارند، فضای حدقه‌ای چشم، ناحیه پشت کره چشم و ساختارهای اطراف آن است که می‌توانند محل رشد تومورهای مغزی باشند.
به گفته دکتر حسین زاده بختوری، جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران، تومور مغزی پشت چشم ممکن است منشاء اولیه مغزی داشته باشند یا در اثر گسترش تومورهای متاستاتیک ایجاد شوند. همچنین گاهی تومورهای موجود در سینوس‌ها و فضاهای پارانازال می‌توانند به این ناحیه گسترش یابند.
از آنجا که چشم‌ها ساختار نرم و انعطاف‌پذیری در میان استخوان‌های جمجمه دارند، ایجاد تومور پشت چشم می‌تواند منجر به جابجایی، بیرون‌زدگی یا تغییر شکل ظاهری چشم‌ها شود که نشانه‌ای هشداردهنده به شمار می‌آید.
در صورت مشاهده هرگونه علائم مشکوک به تومور مغزی پشت چشم در خود یا اطرافیان، ضروری است در اسرع وقت به چشم‌پزشک و جراح مغز و اعصاب مراجعه کنید. تشخیص و درمان به‌موقع این نوع تومورها اهمیت بالایی دارد، چرا که در غیر این صورت ممکن است آسیب‌های جدی و غیرقابل جبرانی به اعصاب بینایی و ساختارهای ظریف چشم وارد شود و حتی خطر نابینایی دائمی را به همراه داشته باشد.
تومور مغزی پشت چشم چیست؟
در حوزه جراحی مغز و اعصاب، تومور مغزی پشت چشم به طیفی از تومورهای ثانویه گفته می‌شود که در اطراف یا پشت یک یا هر دو چشم شکل می‌گیرند. این تومورها ممکن است در داخل کره چشم، در فضای پشت حدقه، بین دو چشم، یا در ساختارهای مغزی و استخوانی پشت چشم‌ها ایجاد شوند. در بسیاری از موارد، منشأ این تومورها، متاستاز سلول‌های سرطانی از سایر اندام‌های بدن مانند سینه (در زنان)، ریه‌ها، روده‌ها یا پروستات (در مردان) است.
بر اساس مطالعات اپیدمیولوژیک انجمن بین‌المللی جراحان مغز و اعصاب، تاکنون تنها دو نوع تومور به عنوان تومورهای اولیه مغزی پشت چشم شناخته شده‌اند. این تومورها منشأیی از بافت خود چشم دارند و شامل موارد زیر می‌شوند:
تومورهای چشمی رتینو بلاستوما در کودکان:
رتینوبلاستوما نوعی تومور مغزی اولیه است که در واقع به عنوان سرطان شبکیه (رتینا) شناخته می‌شود. شبکیه لایه‌ای حساس به نور در بخش انتهایی کره چشم است. این نوع تومور عمدتاً در کودکان زیر ۵ سال بروز می‌کند و از نظر آماری یک بیماری نادر به شمار می‌آید (سالانه حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ مورد جدید در ایالات متحده گزارش می‌شود). در بیشتر موارد، رتینوبلاستوما تنها یک چشم را درگیر می‌کند (یک‌طرفه) و تنها حدود یک‌سوم بیماران به نوع دوطرفه این بیماری مبتلا می‌شوند.
تومورهای چشمی ملانو بلاستوما در بزرگسالان:
تومورهای مغزی اولیه ملانوبلاستوما عمدتاً در بزرگسالان، به ویژه در بازه سنی ۶۰ تا ۶۵ سال، بروز می‌کنند. این تومورها از رشد غیرطبیعی ملانوسیت‌ها (سلول‌های تولیدکننده رنگدانه) در بافت چشم ناشی می‌شوند. ملانوبلاستوماهای چشمی از جمله تومورهای بسیار نادر به حساب می‌آیند و بر اساس آمارها، سالانه تنها حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ مورد جدید از این تومورها در میان بزرگسالان ایالات متحده گزارش می‌شود.
تومور کاذب چشم
تومور کاذب چشم، که با نام سودوتومور سربری نیز شناخته می‌شود، یکی از پدیده‌های غیرمعمول در حوزه جراحی مغز و اعصاب است. این وضعیت در واقع به افزایش غیرطبیعی فشار مایع مغزی نخاعی در داخل جمجمه بدون وجود علت مشخص اطلاق می‌شود. در تومور کاذب چشمی، برخلاف تومورهای واقعی، توده‌ای فیزیکی وجود ندارد، اما علائم ناشی از افزایش فشار درون‌جمجمه‌ای ظاهر می‌شود.
علائم و عوارض تومور کاذب چشم بسیار شبیه به نشانه‌های تومور مغزی پشت چشم هستند و بیمار ممکن است احساس کند توده‌ای بزرگ در سر خود دارد. با این حال، در تصویربرداری‌های CT اسکن یا MRI، هیچ توموری دیده نمی‌شود. از جمله علائم این اختلال می‌توان به سردردهای شدید، تغییرات ناگهانی و قابل توجه در بینایی مانند دوبینی، کاهش قدرت بینایی، محدود شدن میدان دید و در موارد شدید، از دست دادن کامل بینایی اشاره کرد.
به دلیل موقعیت عصب بینایی در مغز، افزایش فشار مایع مغزی نخاعی می‌تواند عملکرد طبیعی چشم‌ها را دچار اختلال کند و در مراحل اولیه باعث بروز دوبینی در بیمار شود. اگر این فشار ادامه یابد و به عصب بینایی آسیب وارد کند، خطر آسیب دائمی و از دست دادن کامل و همیشگی بینایی برای بیمار وجود خواهد داشت.
مننژیوم پشت چشم
گاهی اوقات برخی انواع تومور مننژیوم ممکن است در ناحیه سینوس‌ها و پارانازال، در مجاورت یا داخل حدقه چشم رشد کنند که به آن‌ها مننژیوم پشت چشم گفته می‌شود. همچنین این تومورها می‌توانند روی تیغه‌های استخوان اسفنوئید (استخوان پروانه‌ای) شکل بگیرند و اعصاب بینایی یا عروق خونی مرتبط با چشم را تحت تاثیر قرار دهند. بسته به محل دقیق رشد تومور مننژیوم پشت چشم، جراحی برداشتن آن می‌تواند یکی از چالش‌برانگیزترین اقدامات درمانی باشد.
به گفته دکتر حسین زاده بختوری، جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات، در چنین مواردی استفاده از تکنیک‌های پیشرفتهای مانند نوروناویگیشن و نوروآندوسکوپی برای درمان مؤثر این تومورها ضروری است.
علائم تومور مغزی در چشم
بر اساس یافته‌های جراحان مغز و اعصاب، تومور مغزی پشت چشم می‌توانند طیف وسیعی از علائم را در بیماران ایجاد کنند؛ برخی از این علائم مستقیماً بینایی را تحت تأثیر قرار می‌دهند و برخی دیگر به جنبه‌های مختلف عملکرد مغز مربوط می‌شوند. بسته به محل دقیق تومور—چه در یکی از لوب‌های مغزی مانند پیشانی، آهیانه‌ای، پس‌سری یا گیجگاهی، چه در ساقه مغز، مخچه یا مستقیماً پشت چشم‌ها—نشانه‌های بیماری می‌تواند کاملاً متفاوت و متنوع باشد.
اگر تومور مغزی پشت چشم باشد، بیمار ممکن است دچار بیرون زدگی چشم‌ها، تغییر شکل غیرطبیعی صورت در ناحیه تومور، و مشکلات مختلف بینایی شود. اما اگر تومور مغزی در نواحی دیگر مغز قرار داشته باشد، علائم متفاوت خواهند بود. به‌عنوان مثال، اگر تومور در لوب پس‌سری مغز باشد، مشکلاتی در ادراک بینایی ایجاد می‌شود که شامل دشواری در شناسایی اشیاء و رنگ‌ها خواهد بود.
اگر تومور مغزی در لوب آهیانه‌ای بیمار قرار داشته باشد، ممکن است باعث اختلالاتی در حرکات چشم‌ها، مشکلات در ادراک بینایی، اختلالات در درک فضایی (دید سه‌بعدی) و دشواری در تشخیص فاصله‌ها شود. همچنین، اگر تومورهای مغزی در لوب‌های گیجگاهی باشند، در موارد شدید ممکن است به از دست دادن توانایی بیمار در شناسایی اشیاء منجر شود.
اگر تومور مغزی در ساختار مخچه ایجاد شده باشد، معمولاً علائمی مانند دیدن نورهای پرفشار و جرقه در میدان بینایی و همچنین مشکلاتی در تعادل و سرگیجه‌های شدید بروز می‌کند. در صورتی که تومورهای مغزی در ساقه مغز شکل بگیرند، علائمی مانند دو بینی و ناپایداری در تصاویر مشاهده‌شده ظاهر خواهند شد.
درمان تومور مغزی پشت چشم
امروزه در جراحی مغز و اعصاب روش‌های مختلفی برای درمان انواع تومور مغزی پشت چشم وجود دارد. همانند سایر تومورهای مغزی و طناب نخاعی، برای انتخاب مناسب‌ترین روش درمانی ابتدا باید معاینات دقیق بینایی و عصبی انجام شود و همچنین از تصویربرداری‌های CT اسکن یا MRI استفاده گردد. درمان تومور مغزی پشت چشم معمولاً توسط تیمی متشکل از جراحان مغز و اعصاب و متخصصان چشم‌پزشکی انجام می‌شود. روش‌های درمانی انتخابی برای تومورهای مغزی پشت چشم بسته به عوامل زیر تعیین می‌شوند:
- محل دقیق تومور مغزی/پشت چشم
- اندازه تومور مغزی/پشت چشم
- وسعت نواحی درگیر شده به واسطه تومور مغزی/پشت چشم
- نوع بافت منشاء و گرید تومور پشت چشم
- میزان ضایعات ایجاد شده به واسطه تومور مغزی پشت چشم
- سن و جنسیت بیمار
- وضعیت سلامت بدنی فعلی بیمار
- سوابق پزشکی و بیماری‌های قبلی بیمار دارای تومور
براساس تجربه تخصصی و سوابق جراحی دکتر حسین زاده بختوری، جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران، در حال حاضر، ایمن‌ترین و موثرترین روش درمان تومور مغزی پشت چشم، عمل جراحی تخلیه تومورهای چشمی است.
جراحی تومور مغزی پشت چشم
تکنولوژی پزشکی جراحی مغز و اعصاب امروزی امکانات پیشرفتهای را برای درمان تومور مغزی پشت چشم در اختیار جراحان متخصص قرار داده است. با توجه به پیشرفتهای چشمگیر در مهندسی پزشکی و تجهیزات جراحی مغز و طناب نخاعی، جراحان مغز و اعصاب برتر ترجیح می‌دهند که عمل‌های جراحی بسته را برای درمان تومور مغزی پشت چشم انجام دهند. این نوع جراحی‌ها با استفاده از روش‌های نوین و کم‌تهاجمی به انجام می‌رسد که به مراتب بهبودی سریع‌تر و عوارض کمتری دارند.
روش‌های نوین جراحی مغز و اعصاب، به‌ویژه برای درمان تومورهای مغزی پشت چشم، شامل تکنیک‌های پیشرفتهای هستند که به جراحان امکان می‌دهند تا با دقت و ایمنی بالا به درمان پرداخته و بهبودی سریع‌تری برای بیماران فراهم کنند. این روش‌ها عبارتند از:
- نورو آندوسکوپی (جراحی آندوسکوپی مغز): این روش کم‌تهاجم به جراحان این امکان را می‌دهد که با استفاده از ابزارهای بسیار ریز و آندوسکوپ‌ها به داخل مغز دسترسی پیدا کنند. این روش با استفاده از برش‌های کوچک و مشاهده دقیق از طریق دوربین‌های آندوسکوپی، امکان برداشتن تومورها یا سایر ضایعات مغزی را فراهم می‌آورد. جراحی آندوسکوپی به دلیل حداقل تهاجم، عوارض کمتر و بهبودی سریع‌تر برای بیمار بسیار مناسب است.
- جراحی‌های میکروسکوپی: در این روش، از میکروسکوپ‌های پیشرفته برای مشاهده دقیق ساختارهای مغزی استفاده می‌شود. این تکنیک به جراحان اجازه می‌دهد تا تومورهای مغزی را با دقت بالا بردارند و از آسیب به بافت‌های سالم جلوگیری کنند. جراحی میکروسکوپی به ویژه برای تومورهای مغزی حساس و نواحی نزدیک به ساختارهای مهم مغز مفید است.
- نورو نویگیشن (جراحی مغز با نویگیشن): در این روش، از سیستم‌های پیشرفته تصویربرداری و نقشه‌برداری سه‌بعدی برای هدایت جراح استفاده می‌شود. این تکنیک به جراحان کمک می‌کند تا تومورها را با دقت بالاتر از روش‌های سنتی جراحی، حتی در مناطق پیچیده و عمیق مغز، تشخیص داده و درمان کنند. این سیستم‌ها مانند سیستم GPS عمل کرده و به جراحان امکان می‌دهند که دقیقاً مسیر و موقعیت ساختارهای مغزی را در حین جراحی مشاهده کنند.
این روش‌ها با ترکیب فناوری‌های نوین و مهارت‌های جراحان متخصص، موجب بهبود کیفیت زندگی بیماران و کاهش عوارض جراحی می‌شوند.
در تمامی این تکنیک‌های جراحی بسته، از ایجاد برش‌های بسیار کوچک با قطر حداکثر 5 میلی‌متر برای دسترسی به فضای داخلی جمجمه و بافت‌های پشت چشم استفاده می‌شود. ابزارهای ظریف جراحی مغز همراه با سیستم‌های تصویربرداری سه‌بعدی دقیق و دوربین‌های میکروسکوپی به داخل مغز هدایت شده و با استفاده از تصاویر MRI، تتومور مغزی پشت چشم به‌طور ایمن تخلیه می‌شود. این روش‌های کم‌تهاجم باعث کاهش عوارض جراحی و تسریع در روند بهبودی بیمار می‌گردند.
جراحی‌های بسته، به ویژه تکنیک‌های نورو آندوسکوپی، این مزیت را دارند که علاوه بر برش‌های کوچک، خونریزی، عوارض و درد کمتری دارند. این روش‌ها نیازی به بستری بیمار در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) ندارند و معمولاً بیمار می‌تواند ظرف مدت یک تا دو روز پس از جراحی از بیمارستان ترخیص شود.
کلام پایانی
“با دکتر حسین زاده بختوری، اعتمادی به آینده سالمتان”
دکتر مهرداد حسین زاده بختوری، متخصص جراحی مغز و اعصاب، با سال‌ها تجربه و تخصص در زمینه درمان مشکلات مغزی، نخاعی و عصبی، به بیماران خدمات درمانی و جراحی ارائه می‌دهند. ایشان با بهره‌گیری از تکنیک‌های پیشرفته و نوین در جراحی‌های مغز و اعصاب، توانسته‌اند به بسیاری از بیماران در بهبود وضعیت سلامتی و کیفیت زندگی کمک کنند.
دکتر حسین زاده بختوری علاوه بر تخصص جراحی، به اهمیت مراقبت‌های پس از جراحی نیز توجه ویژه دارند و همواره در ارائه راهکارهای مؤثر برای تسریع روند بهبودی بیماران از روش‌های مدرن فیزیوتراپی و درمان‌های تکمیلی استفاده می‌کنند. ایشان در زمینه درمان مشکلاتی مانند دیسک کمر، آسیب‌های نخاعی، تومورهای مغزی، و مشکلات عصبی دیگر با دقت و دانش بالا عمل می‌کنند.
با توجه به تجربه و دستاوردهای موفق ایشان در درمان بیماری‌های مغز و اعصاب، بیماران می‌توانند با اطمینان کامل از درمان‌های مؤثر و به‌روز بهره‌مند شوند.