بیرون زدگی دیسک کمر یکی از مشکلات شایع و جدی ستون فقرات است که می‌تواند باعث درد و ناراحتی شدید شود. این وضعیت زمانی رخ میدهد که دیسک بین مهره‌ای، که به عنوان بالشتک عمل کرده و فشار وارد بر مهره‌ها را جذب می‌کند، از جای خود بیرون زده و بر روی اعصاب نخاعی فشار می‌آورد.
دیسک‌ها بالشتک‌های لاستیکی هستند که بین استخوان‌های ستون فقرات قرار دارند و نخاع را احاطه می‌کنند. فتق دیسک زمانی رخ میدهد که لایه بیرونی دیسک به نام «آنولوس» پاره شود یا صفحه انتهایی از بدنه استخوان‌های مهره جدا شود، که این امر به ژل مرکزی (نوکلئوس پالپوزوس) اجازه میدهد به بیرون نشت کند. این ژل ممکن است بخش‌هایی از عصب را فشرده یا تحریک کند و باعث درد شود. نوکلئوس پالپوزوس حاوی پروتئین‌های التهابی است که می‌توانند التهاب کافی برای تحریک عصب‌های مجاور ایجاد کرده و منجر به درد سیاتیک یا رادیکولوپاتی شوند.
فتق دیسک کمر ممکن است به دلیل بلند کردن اشیاء سنگین یا به صورت خودبه‌خودی رخ دهد. به عنوان مثال، افزایش سن می‌تواند عاملی برای بیرون زدگی دیسک باشد زیرا با بالا رفتن سن، دیسک خشک و دیواره بیرونی آن ضعیف می‌شود. هسته ژلاتینی دیسک از پارگی در دیواره دیسک بیرون زده و درد ناشی از تماس آن با عصب به وجود می‌آید.
علت فرسایش زودهنگام دیسک چیست ؟
عوامل مختلفی می‌توانند باعث فرسایش دیسک کمر شوند:
- وراثت
- استعمال دخانیات
- برخی ورزش‌ها و مشاغل
علت و علائم بیرون زدگی دیسک کمر
با افزایش سن، مواد مایع در مرکز دیسک‌ها کاهش می‌یابد و دیسک‌ها سخت می‌شوند و دیگر مانند یک بالشتک نرم عمل نمی‌کنند. این وضعیت باعث جابه‌جایی مرکز دیسک، ترک خوردن و ایجاد شکاف در دیسک می‌شود و در نهایت منجر به پارگی و بیرون زدگی دیسک کمر می‌گردد. بیشترین میزان بیرون زدگی و پارگی دیسک در ناحیه تحتانی کمر، در دو دیسک پایینی رخ میدهد. از علائم بیرون زدگی دیسک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد، هرچند برای تشخیص دقیق حتماً باید توسط متخصص ستون فقرات معاینه شوید:
- درد ناگهانی در پشت حین فعالیت بدنی
- اختلال در حفظ تعادل
- درد و سفتی در ناحیه کمر
- درد در باسن و ساق پاها
- اسپاسم عضلانی
- گزگز یا بی‌حسی و ضعف در پاها
- بی‌اختیاری ادرار و مدفوع و فلج اندام‌های تحتانی در موارد شدید
تشخیص بیرون زدگی دیسک کمر
ابتدا پزشک وضعیت بیمار را ارزیابی می‌کند، شامل بررسی علائم، سابقه آسیب‌دیدگی و موارد دیگر. سپس با معاینه، منشا درد را پیدا کرده و آزمایش‌هایی برای بررسی بی‌حسی یا ضعف عضلات انجام میدهد. در نهایت، پزشک آزمایش‌های تصویربرداری را تجویز می‌کند که شامل ام‌آر‌آی، سی‌تی‌اسکن، نوار عصب و عضله، تست هدایت عصبی، رادیوگرافی و میلوگرام می‌باشد.
ام‌آر‌آی: در این نوع تصویربرداری، از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای تهیه تصاویر بافت نرم ستون فقرات استفاده می‌شود. ام‌آر‌آی می‌تواند دیسک آسیب‌دیده، فشردگی عصب، زائده‌های استخوانی، تومورهای نخاعی و آبسه‌ها را نشان دهد. تصاویر ام‌آر‌آی از کیفیت بالاتری نسبت به رادیوگرافی برای نمایش عصب و دیسک‌ها برخوردار هستند.
سی‌تی‌اسکن: این نوع تصویربرداری با استفاده از اشعه ایکس انجام می‌شود و تصاویر دو بعدی از ستون فقرات تهیه می‌کند. سی‌تی‌اسکن برای تایید آسیب دیسک مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نوار عصب و عضله: این آزمایش فعالیت الکتریکی عضلات را اندازه‌گیری می‌کند. در این روش، سوزن‌هایی به عضلات وارد می‌شود و نتایج روی دستگاه نمایش داده می‌شود.
تست هدایت عصبی: مشابه نوار عصب و عضله، این آزمایش آسیب‌دیدگی عصب و ضعف عضلات را نشان میدهد و اندازه‌گیری می‌کند که عصب چگونه سیگنال الکتریکی را از یک سر عصب به سر دیگر انتقال میدهد.
رادیوگرافی: این روش تصویربرداری مهره‌های استخوانی ستون فقرات را نشان میدهد و می‌تواند نزدیک شدن مهره‌ها، تغییرات آرتریتی، خارهای استخوانی یا شکستگی‌ها را نمایان کند. اما برای تشخیص بیرون زدگی دیسک کمر به تنهایی کافی نیست.
میلوگرام: نوعی رادیوگرافی که در آن ماده حاجب به روش اسپاینال به کانال نخاعی تزریق می‌شود. سپس با فلوئورسکوپ اشعه ایکس تصاویر ثبت می‌شود. ماده حاجب در تصویر به رنگ سفید دیده می‌شود و نخاع و کانال نخاعی با جزئیات نمایش داده می‌شود. در برخی موارد، سی‌تی‌اسکن پس از میلوگرام انجام می‌شود. میلوگرام می‌تواند تومورهای نخاعی، آبسه‌ها، زائده‌های نخاعی و فشردگی عصب ناشی از فتق دیسک را نشان دهد.
درمان بیرون زدگی دیسک کمر
معاینه دقیق بالینی معمولاً برای تشخیص کافی است، اما انجام MRI و نوار عصب می‌تواند به دقت تشخیص کمک کند. بسته به شدت علائم فتق دیسک، می‌توان از درمان‌های فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی، داروهای شل‌کننده عضله، داروهای ضد درد، داروهای ضد التهاب، تزریق کورتون در محل فتق و در نهایت جراحی استفاده کرد.
بیش از ۸۰ تا ۹۰ درصد افرادی که دچار بیرون زدگی دیسک کمر هستند، بدون نیاز به جراحی درمان می‌شوند. پزشکان معمولاً در چند هفته اول، درمان‌های اولیه غیرجراحی را انجام می‌دهند و در صورتی که بیمار با این درمان‌ها بهبود نیافت و درد همچنان ادامه داشت، جراحی را توصیه می‌کنند.
خود مراقبتی
شما می‌توانید با مراقبت‌های مناسب، بیرون‌زدگی دیسک خود را مدیریت و درمان کنید. اقدامات زیر می‌توانند مفید باشند:
1. استراحت کردن
2. کمپرس آب سرد: استفاده از کمپرس آب سرد برای کاهش تورم و التهاب موثر است. تعداد دفعات استفاده از کمپرس آب سرد را باید از پزشک معالج خود بپرسید.
3. کمپرس آب گرم: گرم کردن عضلات گرفته و دردناک به آرامش آن‌ها کمک می‌کند و جریان خون را بهبود می‌بخشد، که در نتیجه اکسیژن و مواد مغذی بیشتری به عضلات و دیسک آسیب‌دیده می‌رسد. درباره مدت زمان استفاده از کمپرس سرد و گرم حتماً با پزشک خود مشورت کنید و او را در جریان قرار دهید.
درمان دارویی
درمان با داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب برای کاهش تورم و تسکین درد به کار می‌رود، مانند آسپرین، ایبوپروفن و سلکسیب.
استامینوفن درد را تسکین میدهد، اما به دلیل نداشتن اثر ضدالتهاب و ایجاد زخم معده و مشکلات کلیوی و کبدی پیشنهاد نمی‌شود.
شل‌کننده‌های عضلانی برای کنترل گرفتگی‌های عضلانی تجویز می‌شوند، مانند متاکاربامول، کاریسوپرودول و سیکلوبنزاپرین.
استروئیدها نیز برای کاهش ورم و التهاب برای دوره‌ای پنج روزه به صورت کاهش‌یابنده مصرف می‌شوند. داروی استروئیدی درد را سریعاً تسکین میدهد. همچنین می‌توان با تزریق استروئید به کاهش التهاب و ورم عصب‌ها کمک کرد، اگرچه اثر آن موقتی است و نیاز به تکرار دارد.
طب فیزیکی برای درمان دیسک کمر
طب فیزیکی نقش مهمی در بهبود بیرون‌زدگی دیسک ایفا می‌کند. درمان‌های غیرفعال شامل ماساژ بافت‌های عمقی، گرما و سرما درمانی، تحریک الکتریکی (مانند TENS) و هیدروتراپی (آب‌درمانی) به شل کردن بدن کمک می‌کنند.
“با دکتر حسین زاده بختوری، اعتمادی به آینده سالمتان”