اسپوندیلولیستزیس کمری به حالتی گفته می‌شود که یکی از مهره‌های بالاتر ستون فقرات کمری نسبت به مهره‌های زیرین خود بلغزد. این لغزش می‌تواند به سمت جلو (آنترولیستزیس) یا عقب (رترولیستزیس) رخ دهد. در این وضعیت، بدن مهره‌ها در ناحیه پایین کمر جابجا شده و روی هم می‌لغزند. یکی از عواملی که ممکن است باعث این لغزش شود، انجام برخی ورزش‌های خاص است. در ادامه به بررسی کامل اسپوندیلولیستزیس کمری، علل ایجاد آن و روش‌های درمان خواهیم پرداخت.
تا انتهای این مقاله از دکتر حسین زاده بختوری، متخصص و جراح مغز و اعصاب همراه ما باشید.
اسپوندیلولیستزیس کمری چیست؟
پایداری یکی از مفاهیم کلیدی در بیومکانیک است و به توانایی یک جسم برای مقاومت در برابر نیروهای وارد شده بدون تغییر شکل یا جابجایی موقعیت آن در فضا اشاره دارد. وقتی این مفهوم را به بدن انسان و به ویژه ستون فقرات انتقال می‌دهیم، پایداری بالینی به معنای حفظ شکل و عملکرد طبیعی ستون فقرات تحت بارهای روزمره است، به گونه‌ای که هیچ حرکت غیرطبیعی یا تغییر شکل ناخواسته‌ای رخ ندهد که بتواند به بافت عصبی آسیب برساند. این پایداری با کمک تنش عضلانی، فشارهای داخل قفسه سینه و شکم و ساختار استخوانی قفسه سینه حفظ می‌شود. همچنین وجود یک دیسک سالم و مهره‌های طبیعی در اطراف آن، پیش‌نیاز اصلی برای حفظ این پایداری است.
اصطلاح اسپوندیلولیستزیس یا اسپوندیلولیزیس معمولاً در ستون فقرات کمری، به ویژه در سطوح L4/L5 و L5/S1 به کار می‌رود. در این شرایط، ناهماهنگی در قوس مهره‌ای (معمولاً در ناحیه پارس بین‌مفصلی) یا شکستگی‌های کوچک در این بخش باعث تضعیف و نازک شدن استخوان شده و استحکام آن کاهش می‌یابد.
تغییرات دژنراتیو در مفاصل فاست، کپسول‌های مفصلی و رباط‌ها که ناشی از تخریب دیسک بین مهره‌ای (استئوکندروز) هستند، باعث ایجاد تحرک بیش از حد در بخش آسیب‌دیده می‌شوند و به تحریک مداوم مفاصل فاست و صفحات مهره‌ای منجر می‌گردند. در این شرایط، زمانی که بدنه یک مهره روی مهره زیرین خود به جلو می‌لغزد، اصطلاح اسپوندیلولیستزیس به کار می‌رود.
همچنین، ناپایداری ستون فقرات می‌تواند پس از جراحی‌هایی مانند برداشتن دیسک یا رفع فشار در درمان تنگی کانال نخاعی رخ دهد، زیرا در این عمل‌ها بخش‌هایی از ساختارهای استخوانی که نقش حمایتی دارند حذف می‌شوند تا دسترسی به بخش آسیب‌دیده امکان‌پذیر شود.
تصویربرداری به منظور تشخیص اسپوندیلولیستزیس کمری
تصاویر اشعه ایکس معمولی و تصاویر عملکردی ستون فقرات نقش بسیار مهمی در تشخیص دارند. در تصویر جانبی، میزان جابجایی بدنه یک مهره نسبت به مهره مجاور زیرین آن نمایش داده می‌شود. صفحه پوششی بدنه مهره زیرین به چهار بخش تقسیم شده است و لبه عقب بدنه مهره‌ای که سر می‌خورد (مهره بالایی)، درجه لغزش را مشخص می‌کند که از درجه I تا IV دسته‌بندی می‌شود. هنگامی که مهره کاملاً جابجا شده باشد، به این حالت اسپوندیلوپتوز گفته می‌شود.
با استفاده از توموگرافی کامپیوتری (CT)، نقص در قوس مهره که در اسپوندیلولیستزیس واقعی وجود دارد، معمولاً به‌وضوح قابل مشاهده است. همچنین، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) می‌تواند نقص در ناحیه مفاصل فاست را نشان دهد و علاوه بر آن اطلاعات مهمی درباره باریک شدن کانال نخاعی، تنگی سوراخ‌های خروجی عصب (تنگی فورامن) و فشار روی ریشه‌های عصبی ارائه کند.
درمان محافظه کارانه اسپوندیلولیستزیس کمری
علائم مرتبط با اسپوندیلولیستزی معمولاً با انجام تمرینات تقویت‌کننده عضلات تنه و محدود کردن فعالیت‌هایی مانند حمل بارهای سنگین یا ورزش‌های خاصی مثل تنیس و فوتبال که فشار قابل توجهی بر ستون فقرات وارد می‌کنند، بهبود پیدا می‌کنند. اگر علائم بیش از ۶ هفته ادامه یابد یا همراه با درد، بی‌حسی و علائم عصبی منتشر شود، انجام تصویربرداری برای بررسی دقیق‌تر ضروری است.
در مورد اسپوندیلولیستزی با درجه پایین همراه با علائم کمری
درمان درد با استفاده از هدایت سی‌تی‌اسکن باید پیش از انجام جراحی مورد توجه قرار گیرد. در این روش، مفاصل فاست دچار تغییر نفوذ می‌شوند، زیرا درد کمری در اسپوندیلولیستزیس ناشی از تغییرات در مفاصل فاست یا فشار بیش از حد بر آن‌ها است. قبل از جراحی، همیشه توصیه می‌شود درمان درد تحت هدایت سی‌تی‌اسکن انجام شود و در صورت نبود علائم نقص عصبی، عصب‌کشی حرارتی به عنوان مرحله بعدی صورت گیرد.
درمان جراحی اسپوندیلولیستزیس ستون فقرات
در بیمارانی که به اسپوندیلولیستزیس درجه یک مبتلا هستند و تاکنون تحت عمل جراحی قرار نگرفته‌اند، معمولاً تثبیت ستون فقرات فقط در موارد خاص و استثنایی مفید است. اما اگر علائمی مانند درد شدید یا اختلالات عصبی مشاهده شود، اسپوندیلولیستزیس درجه دو نیازمند جراحی خواهد بود. جراحی در موارد درجه سه و چهار نیز توصیه می‌شود، هرچند برخی از بیماران ممکن است به صورت طبیعی با واکنش‌های حمایتی در ستون فقرات، از لغزش مهره‌ها جلوگیری کنند.
روش استاندارد امروزی، همجوشی دو جسم مهره‌ای با استفاده از قفسه‌های بین مهره‌ای و پیچ‌گذاری پدیکول است. این جراحی معمولاً به صورت خلفی (از پشت) یا لترال (از پهلو) انجام می‌شود تا با ایمنی کامل، فشار روی ساختارهای عصبی کاهش یابد. تکنیک PLIF (فیوژن خلفی بین بدنه‌ای کمری) یکی از روش‌های رایج در این زمینه است.
هدف از این عمل، تثبیت ناحیه آسیب‌دیده و جلوگیری از حرکت غیرطبیعی مهره‌ها است که به نوبه خود موجب کاهش درد و بهبود عملکرد ستون فقرات می‌شود. کامل‌تر کردن اصلاح شکل مهره‌ها همیشه امکان‌پذیر یا ضروری نیست و نباید صرفاً به‌خاطر نتایج ایده‌آل رادیولوژیکی، اقدامات افراطی انجام داد.
اصلی‌ترین هدف، کاهش حرکت بیش از حد در بخش آسیب‌دیده ستون فقرات و مفاصل فاست است، چرا که درد کمری ناشی از اسپوندیلولیستزیس عمدتاً به دلیل آرتروز و آسیب مفاصل فاست است. اگر پیش از جراحی با انجام تزریقات هدفمند و هدایت شده توسط سی‌تی‌اسکن، منبع درد این مفاصل تایید شود، انجام جراحی فیوژن ستون فقرات به‌ویژه در بیماران با علائم شدید و ناتوان‌کننده منطقی خواهد بود.
کلام پایانی
“با دکتر حسین زاده بختوری، اعتمادی به آینده سالمتان”
دکتر مهرداد حسین زاده بختوری، متخصص جراحی مغز و اعصاب، با سال‌ها تجربه و تخصص در زمینه درمان مشکلات مغزی، نخاعی و عصبی، به بیماران خدمات درمانی و جراحی ارائه می‌دهند. ایشان با بهره‌گیری از تکنیک‌های پیشرفته و نوین در جراحی‌های مغز و اعصاب، توانسته‌اند به بسیاری از بیماران در بهبود وضعیت سلامتی و کیفیت زندگی کمک کنند.
دکتر حسین زاده بختوری علاوه بر تخصص جراحی، به اهمیت مراقبت‌های پس از جراحی نیز توجه ویژه دارند و همواره در ارائه راهکارهای مؤثر برای تسریع روند بهبودی بیماران از روش‌های مدرن فیزیوتراپی و درمان‌های تکمیلی استفاده می‌کنند. ایشان در زمینه درمان مشکلاتی مانند دیسک کمر، آسیب‌های نخاعی، تومورهای مغزی، و مشکلات عصبی دیگر با دقت و دانش بالا عمل می‌کنند.