در مرکز مغز ما غده ای به اندازه لوبیا به نام هیپوفیز وجود دارد که گاهی اوقات در داخل آن تومور پرولاکتینوما، به شکل یک توده غیر سرطانی و خوش خیم رشد کرده و منجر به افزایش هورمونی به نام پرولاکتین می شود. نقش پرولاکتین بطور عمده در زنان برای تولید شیر بعد از زایمان است، اما در مردان نیز ترشح می شود. احتمال بروز پرولاکتینوما 4 در 10هزار نفر و بیشتر در زنان است. دکتر مهرداد حسین زاده بختوری بر اساس تجارب گسترده خود بطور معمول با دارو و گاه با جراحی نورو آندوسکوپی به درمان سریع و بی درد سر این تومور خوش خیم می پردازند.
یکی از هورمون های مهم هیپوفیز هورمون پرولاکتین است. این هورمون در تولید مثل و چرخه های زندگی بسیار مهم است. بعد از تولد نوزاد سطح این هورمون در بدن زنان بالا می رود تا شیر به میزان کافی برای نوزاد در پستان ها تولید شود. در حالت عادی پس از توقف شیردهی به کودکان، سطح پرولاکتین به اندازه عادی بر می گردد. پرولاکتین در بدن مردان نقش خاصی بر عهده ندارد.
پرولاکتینوما تومور خوش خیم، کوچک و غیر سرطانی در آن بخش از غده هیپوفیز است که مسئول تولید پرولاکتین می باشد. تومورهای پرولاکتینوما جزو آدنوم ها (تومورهای غده هیپوفیز) محسوب می شوند. هنگامی که پرولاکتینوما ایجاد شود، به دلیل تکثیر بیش از حد آن بخش از هیپوفیز، میزان بسیار زیادی از هورمون پرولاکتین در بدن تولید می شود.
تومورهای کوچک و خوش خیم هیپوفیز نسبتاً رایج هستند. در این میان تومور پرولاکتینوما در هیپوفیز شایع ترین نوع این تومورها است و به تنهایی حدود 40 درصد آنها را تشکیل می دهد. بیشترین میزان شیوع و بروز پرولاکتینوما در زنان بالغ است. این تومور در کودکان و نوجوانان به ندرت ایجاد می شود و در صورت تشکیل، مانع از بلوغ کودکان، می شود.
انواع پرولاکتینوما
بطور کلی، طبقه بندی تومور پرولاکتینوما در هیپوفیز بر اساس ابعاد و اندازه آن صورت می گیرد. از نظر ابعاد، تومورهای پرولاکتینوما اگر کوچکتر از 1 سانتیمتر هستند که به آنها میکرو پرولاکتینوما گفته می شود.
در موارد نادر، پرولاکتینوما ممکن است بیش از 1 سانتیمتر شود که اگر بزرگتر از 1 سانتی متر باشد به آن ماکرو پرولاکتینوما گفته می شود. تومورهای ماکرو پرولاکتینوما علاوه بر هیپوفیز، سایر ساختارهای عصبی و مغزی اطراف آن را نیز تحت تایر قرار می دهند.
علایم و نشانه های پرولاکتینوما
علایم و نشانه های اختصاصی تومور پرولاکتینوما در هیپوفیز در مردان و زنان متفاوت از هم است. این امر به دلیل ساختار بدنی و فیزیولوژیک و تفاوت نیم رخ هورمونی هیپوفیز در دو جنس می باشد. پرولاکتینوما در زنان زودتر از مردان تشحیص داده می شود، چون به واسطه تغییرات در غدد شیری و سیکل عادت ماهانه زودتر متوجه شده و برای معاینه و تشخیص مراجعه می نمایند.
پرولاکتینوما در مردان
- کاهش سطح تستوسترون
- کاهش میل جنسی
- اختلالات نعوذی
- ریزش موی سر
- ریزش موی بدن
- ریزش موی صورت
- پرولاکتینوما در زنان
پرولاکتینوما در زنان
علایم و نشانه های پرولاکتینوما در زنان بسیار متنوع و گسترده است و شامل موارد زیر می باشد:
- تغییر در قاعدگی (بی نظمی و یا قطع قاعدگی)
- کاهش FSH و LH
- ناباروری
- ترشح شیر از سینه ها (گالاکتوریا)
- کاهش میل جنسی
- درد یا ناراحتی هنگام رابطه جنسی
- خشکی واژن
در مواردی که زنان به یائسگی رسیده، قرص های ضد بارداری مصرف نموده و یا تحت هورمون درمانی باشند، به دلیل عدم وجود قاعدگی ممکن است دیرتر متوجه تغییرات و علایم شوند.
عوارض پرولاکتینوما چیست؟
بطور معمول پرولاکتینوما عوارض متعدد و متفاوتی در مردان و زنان دارد. ساده ترین نتیجه ابتلا به پرولاکتینوما سطح بسیار بالاتر از حد طبیعی پرولاکتین در بدن (هایپر پرولاکتینیما) است که در مردان و زنان سطح هورمون های جنسی را پایین آورده و منجر به عقیمی (نازایی) و پوکی استخوان (استئوپورز) می شود. سایر عوارض بسته به محل، نوع، و اندازه تومور از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
عوارض تومورهای ماکرو پرولاکتینوما شامل موارد زیر است:
- انوع سر درد
- کاهش سطح خونی سایر هورمون های هیپوفیز نظیر هورمون های تیروئید و کورتیزول
- از دست رفتن بینایی
- از دست رفتن بینایی پیرامونی (دید تونلی می شود و فرد فقط می تواند مسیر مستقیم را ببیند)
- کاهش دقت بینایی
- کدر شدن میدان بینایی
- کاهش غلظت و شفافیت رنگ ها در میدان بینایی
- کاهش و یا حتی فقدان اشتها
- کاهش / افزایش وزن
- خستگی و کاهش انرژی
- کاهش توان ذهنی
- درد مفاصل
- خواب آلودگی مداوم
روش های تشخیص پرولاکتینوما
بطور معمول زنان به دلیل ترشح شیر از سینه و یا قطع قاعدگی به پزشک مراجعه نموده و بر اساس تشخیص طبی پزشک زنان و زایمان با معاینه و آزمایش هورمونی اولیه، به جراح متخصص مغز و اعصاب ارجاع داده می شوند.
در مردان، با توجه به اینکه عمده علایم در حوزه بینایی و یا وزن است، ممکن است حسب شدت علایم ابتدا به چشم پزشک و یا متخصص داخلی مراجعه نمایند که پس از آزمایش خون و هورمون، به جراح مغز و اعصاب ارجاع داده می شوند.
روند تشخیص تومور پرولاکتینوما در هیپوفیز توسط دکتر مهرداد حسین زاده بختوری بر اساس معاینه دقیق بالینی و جسمانی، گرفتن شرح حال و سابقه بیمار، انجام آزمایشات دقیق و گسترده خونی و هورمونی، به همراه تصویر برداری CT اسکن و MRI است. یکی از نکات بسیار مهم در تشخیص پرولاکتینوما جدا سازی آن از بیماری های زمینه ای همچون نارسایی کلیه، نارسایی کبد، و سندرم پلی سیستیک تخمدان است.
روش های درمانی پرولاکتینوما
با توجه به اینکه اکثریت تومورهای پرولاکتینوما از نوع میکرو با قطر کمتر از 1 سانتیمتر هستند، درمان اولیه و انتخابی آنها با دارو درمانی است. در مواردی که تومورهای پرولاکتینوما ماکرو با قطر بالای 1 سانتیمتر باشند، به دارو درمانی جواب ندهند، و یا بدن شما نتواند دارو را تحمل کند، از روش جراحی استفاده می شود. در موارد بسیار نادر، در صورتی که تومور پرولاکتینوما به دارو درمانی جواب ندهد و از نظر تخصصی، جراح مغز و اعصاب نتواند با جراحی آن را از سر خارج کند، از روش رادیوتراپی استفاده می شود.
دارو درمانی در پرولاکتینوما
در 75% اوقات دارو درمانی در کنترل و مهار پرولاکتینوما شما موثر است. منتها برای بهبودی کامل لازم است شما بتوانید مدت زمانی طولانی داروها را مصرف کنید. بطور عمده داروهای مورد استفاده برای درمان پرولاکتینوما شامل دو دسته اند:
کابرگولین (دوستینکس):
دارویی با عوارض جانبی اندکی که نهایتاً دو بار در هفته لازم است مصرف شود. این دارو نسبتاً ضعیف بوده و عوارض جانبی بسیار محدودی دارد.
برموکریپتین (پارلودل):
در مواردی که کابرگولین پاسخ ندهد از این دارو استفاده می شود. عوارض آن شامل حالت تهوع، سر درد و خواب آلودگی است.
رادیوتراپی :
جراحی رادیویی زمانی به کار می رود که تومور نه به دارو درمانی جواب بدهند و نه امکان خارج ساختن آن از جمجمه وجود داشته باشد. در این صورت با استفاده از تکنیک های فوق پیشرفته جراحی رادیویی استریوتاکسی، به بمباران متمرکز پرولاکتینوما با اشعه پرداخته می شود.
جراحی پرولاکتینوما:
زمانی از جراحی در درمان پرولاکتینوما استفاده می شود که:
- دارو درمانی تاثیرات جانبی منفی زیادی روی شما داشته باشد.
- نشانه های روانپزشکی و عصبی شما تشدید شوند.
- دارو درمانی نتواند منجر به کاهش اندازه پرولاکتینوما شما شود.
تقریباً تمامی جراحان مغز و اعصاب متبحّر جهان، همچون دکتر مهرداد بختوری، از روش جراحی محدود و بسته نورو آندوسکوپی برای برداشتن تومورهای پرولاکتینوما استفاده می نمایند. در جراحی های قاعده جمجمه به کمک نورو آندوسکوپی، با ایجاد یک سوراخ کوچک به قطر 5 میلی متر، لوله ظریف میکروسکوپ و ابزارهای پیچیده جراحی وارد جمجمه شده و با کمترین میزان بریدگی، درد و خونریزی، پرولاکتینوما از هیپوفیز جدا و از سر خارج می شود.
بارداری و شیردهی در پرولاکتینوما
یکی از نکات بسیار مهم این است که پیش از آنکه بخواهید باردار شوید به طور کامل تحت معاینه و مشاوره پزشکی قرار بگیرید. برنامه های مدون و جامع پزشکی برای بارداری شامل بررسی های همه جانبه برای کاهش احتمال وجود و بروز انواع بیماری بویژه پرولاکتینوما حین بارداری هستند. این نکته بسیار مهم است که در صورتی که شما پرولاکتینوما دارید، بارداری خود را تا اتمام کامل درمانتان به تعویق بیاندازید.
داروهای درمانی برای تومور پرولاکتینوما در هیپوفیز برای جنین بسیار خطرناک بوده و براحتی از طریق جفت و بند ناف وارد جریان خون وی می شوند. این داروها می توانند منجر به نقایص مادرزادی و اختلالات جدی عصبی و جسمی برای جنین شوند. در بسیاری موارد، شما می توانید با جراح مغز و اعصاب خود مشورت کنید و در صورت اهمیت و اولویت بارداری، امکان جراحی تومور پرولاکتینوما را بررسی نمایید.
