هر گونه آسیب به اعصاب محیطی تحت عنوان نوروپاتی یا پلی‌نوریت شناخته می‌شود. در صورت عدم درمان، این مشکل ممکن است به آسیب‌های غیرقابل جبران و حتی از دست دادن عضو منجر شود. در این مقاله از دکتر حسین زاده بختوری، به بررسی انواع مختلف نوروپاتی، علائم، روش‌های پیشگیری و درمان آن، به‌ویژه نوروپاتی محیطی، خواهیم پرداخت.
نوروپاتی چیست؟
سیستم عصبی از دو بخش اصلی تشکیل شده است: اعصاب مرکزی که شامل مغز و نخاع است، و اعصاب محیطی که نورون‌ها یا اعصاب محیطی را در بر می‌گیرد.پلی‌نوریت به آسیب یا اختلال در عملکرد یک یا چند عصب اطلاق می‌شود که می‌تواند علائمی مانند بی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن، ضعف عضلانی و درد ایجاد کند. این مشکل غالباً در دست‌ها و پاها بروز می‌کند، اما ممکن است به سایر اعضای بدن نیز گسترش یابد.
نوروپاتی محیطی چیست؟
نوروپاتی محیطی زمانی رخ میدهد که اعصاب خارج از مغز و نخاع دچار آسیب شوند. این عارضه معمولاً با علائمی مانند بی‌حسی، ضعف و درد در دست‌ها و پاها همراه است و می‌تواند عملکرد سایر اندام‌ها مانند دستگاه گوارش، ادراری و گردش خون را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
اعصاب محیطی وظیفه دارند اطلاعات را از مغز و نخاع (سیستم اعصاب مرکزی) دریافت کرده و به سایر بخش‌های بدن ارسال کنند. همچنین، این اعصاب اطلاعات حسی را از بدن به مغز منتقل می‌کنند. نوروپاتی محیطی ممکن است به‌دلیل آسیب فیزیکی، عفونت، مشکلات متابولیکی، عوامل ژنتیکی یا قرار گرفتن در معرض سموم به وجود آید.
علائم نوروپاتی
علائم پلی‌نوریت بسته به علت اصلی و شرایط فرد ممکن است متفاوت باشد. برخی از شایع‌ترین علائم نوروپاتی عبارت‌اند از:
- بی‌حسی موقت یا دائمی
- احساس گزگز و سوزن‌سوزن شدن
- حساسیت غیرعادی به لمس
- درد
- ضعف عضلانی یا کاهش حجم عضلات
- فلج
- اختلال در عملکرد اندام‌ها و غدد
- مشکلات در سیستم ادراری و عملکرد جنسی
در صورت تجربه هر یک از این علائم، ضروری است که بدون تأخیر به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید و از پیگیری درمان غافل نشوید.
دلایل ایجاد نوروپاتی
اکثر موارد پلی‌نوریت اکتسابی هستند، یعنی این بیماری از بدو تولد وجود نداشته و زمینه‌ی ژنتیکی ندارد، بلکه در اثر آسیب‌های مختلف یا بدون علت مشخص بروز می‌کند. شایع‌ترین علل بروز نوروپاتی عبارت‌اند از:
- دیابت: یکی از اصلی‌ترین علل پلی‌نوریت محیطی است که به‌ویژه با آسیب به اعصاب دست و پا مرتبط است.
- آسیب‌های فیزیکی: مانند جراحات، تصادفات، یا آسیب‌های ناشی از ورزش.
- عفونت‌ها: عفونت‌هایی مانند زونا، هپاتیت، ایدز و لایم می‌توانند منجر به نوروپاتی شوند.
- مصرف الکل: سوءمصرف الکل می‌تواند به اعصاب آسیب بزند و نوروپاتی الکلی ایجاد کند.
- قرار گرفتن در معرض سموم: مانند فلزات سنگین یا مواد شیمیایی سمی.
- مشکلات متابولیکی: مشکلاتی مانند کمبود ویتامین‌های گروه B که نقش حیاتی در سلامت اعصاب دارند.
- بیماری‌های خودایمنی: مانند سندرم گیلن باره و لوپوس.درک علت‌های نوروپاتی برای پیشگیری و درمان آن بسیار اهمیت دارد.
- بیشتر بدانید: نمونه برداری از تومور مغزی
چه افرادی در معرض خطر ابتلا به نوروپاتی هستند؟
برخی عوامل خطر می‌توانند احتمال ابتلا به پلی‌نوریت را افزایش دهند. این عوامل شامل موارد زیر هستند:
- دیابت
- مصرف بیش از حد الکل
- کمبود ویتامین‌ها، به‌ویژه ویتامین‌های گروه B
- عفونت‌های ویروسی مانند HIV، هپاتیت B و C
- بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس و آرتریت روماتوئید
- مشکلات کبدی و کلیوی
- قرار گرفتن در معرض سموم
- انجام حرکات تکراری در مشاغل خاص
- سابقه خانوادگی پلی‌نوریت
این عوامل می‌توانند در بروز یا تشدید پلی‌نوریت نقش داشته باشند، بنابراین توجه به آن‌ها برای پیشگیری و مدیریت بیماری اهمیت دارد.
عوارض و خطرات نوروپاتی
عوارض نوروپاتی بسته به علت اصلی و نوع اعصابی که آسیب دیده‌اند، متفاوت است. در برخی موارد، با درمان علت زمینه‌ای، بهبود حاصل می‌شود؛ اما گاهی حتی با درمان، آسیب عصبی ممکن است دائمی بماند.
اگر علت نوروپاتی درمان نشود، ممکن است به زخم و عفونت منجر شود. در صورت عدم درمان عفونت، گانگرن یا بافت مرده ممکن است ایجاد شود و در موارد شدید، این وضعیت نیاز به قطع عضو پیدا کند.
نوروپاتی محیطی همچنین می‌تواند به سیستم قلب و گردش خون آسیب برساند. به دلیل اختلال در گردش خون، برخی بیماران ممکن است نیاز به استفاده از دستگاه تنظیم‌کننده ضربان قلب (پیس‌میکر) پیدا کنند.
از دیگر عوارض شایع پلی‌نوریت، زمین خوردن است که به دلیل از دست دادن حس در اندام‌ها و ضعف عضلانی رخ میدهد و خطر آسیب‌های جدی را افزایش میدهد.
پیشگیری از نوروپاتی
بهترین راه پیشگیری از پلی‌نوریت، مدیریت و درمان بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، سوءمصرف الکل یا آرتریت روماتوئید است که فرد را در معرض خطر آسیب عصبی قرار می‌دهند. رعایت سبک زندگی سالم نیز نقش مؤثری در پیشگیری از نوروپاتی دارد.
رژیم غذایی: پیروی از یک رژیم غذایی متعادل که شامل میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، حبوبات، لبنیات کم‌چرب و گوشت‌های بدون چربی باشد، برای سلامت اعصاب محیطی مفید است. کمبود ویتامین B12، به‌ویژه در گیاه‌خواران، ممکن است به آسیب عصبی منجر شود؛ بنابراین، مصرف منابع غذایی غنی از B12 یا مکمل‌های آن باید در رژیم غذایی گنجانده شود.
ورزش منظم: توصیه می‌شود حداقل ۳۰ دقیقه تا یک ساعت، سه بار در هفته، ورزش منظم انجام دهید.
اجتناب از عوامل آسیب‌زا: از عواملی که می‌توانند منجر به پلی‌نوریت شوند، مانند انجام حرکات تکراری، قرار گرفتن بدن در وضعیت‌های نامناسب که به اعصاب فشار وارد می‌کنند، سیگار کشیدن، قرار گرفتن در معرض سموم و سوءمصرف الکل، باید پرهیز شود.
درمان نوروپاتی
درمان پلی‌نوریت بر اساس علت زمینه‌ای آن انجام می‌شود. به‌عنوان مثال، اگر دیابت علت اصلی باشد، درمان و کنترل قند خون از اهمیت بالایی برخوردار است. در مواردی که کمبود ویتامین دلیل بروز پلی‌نوریت باشد، مصرف مکمل‌های ویتامینی می‌تواند مؤثر باشد.
دارودرمانی
نوروپاتی ممکن است با درد همراه باشد، به همین دلیل داروهای ضددرد و ضدالتهاب غیراستروئیدی برای کاهش درد تجویز می‌شوند. اما باید توجه داشت که مصرف طولانی‌مدت و بیش‌ازحد این داروها ممکن است به کبد و معده آسیب برساند.
گاهی برای تسکین درد از داروهای قوی‌تری مانند مخدرها، داروهای ضدصرع یا ضدافسردگی (مانند ترامادول، مهارکننده‌های سیکلواکسیژناز، کورتون‌ها، یا آمی‌تریپتیلین) استفاده می‌شود. اگر پلی‌نوریت باعث اختلال در عملکرد جنسی مردان شود، داروهایی مانند ویاگرا و داروهای مشابه با تجویز پزشک توصیه می‌شوند.
توجه داشته باشید که داروهای ضددرد تنها علائم را تسکین می‌دهند و عامل ایجادکننده نوروپاتی را درمان نمی‌کنند. از مصرف خودسرانه داروهای ضددرد بدون مشورت با پزشک خودداری کنید.
پلاسمافرز
این روش برای درمان پلی‌نوریت ناشی از بیماری‌های خودایمنی استفاده می‌شود. در پلاسمافرز، آنتی‌بادی‌های مضر که توسط سیستم ایمنی تولید شده‌اند، از خون بیمار خارج می‌شوند.
تحریک الکتریکی
تحریک الکتریکی از طریق اعصاب زیر پوست (TENS) یک روش درمانی غیرتهاجمی است که ممکن است برای برخی افراد مفید باشد. در این روش، الکترودهایی روی پوست قرار داده می‌شود و جریان الکتریکی ضعیفی به پوست منتقل می‌شود تا سیگنال‌های درد به مغز متوقف شوند.
کلام آخر
نوروپاتی در مراحل اولیه قابل درمان است، اما اگر نادیده گرفته شود، ممکن است به آسیب‌های غیرقابل برگشت به اعصاب و بافت‌های اطراف منجر شود. برای پیشگیری از بروز پلی‌نوریت، توصیه می‌شود سبک زندگی سالمی داشته باشید و در صورت مشاهده هر گونه علائم، حتماً با یک پزشک متخصص مغز و اعصاب مشورت کنید.
“با دکتر حسین زاده بختوری، اعتمادی به آینده سالمتان”