راهنمای کامل مغز و سیستم عصبی انسان

آناتومی سیستم عصبی به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود: سیستم عصبی مرکزی (CNS) و سیستم عصبی محیطی (PNS). سیستم عصبی مرکزی به‌عنوان مرکز فرماندهی اصلی بدن عمل می‌کند و از مغز و نخاع تشکیل شده است. در مقابل، سیستم عصبی محیطی شامل شبکه‌ای از اعصاب است که سایر بخش‌های بدن را به CNS متصل می‌کند. این دو سیستم با همکاری یکدیگر، اطلاعات را از داخل بدن و محیط بیرون جمع‌آوری می‌کنند.

پس از جمع‌آوری اطلاعات، این سیستم‌ها آن‌ها را پردازش کرده و دستورالعمل‌هایی به سایر بخش‌های بدن ارسال می‌کنند تا پاسخ‌های مناسب را تسهیل کنند. در بیشتر موارد، مغز مقصد نهایی اطلاعات جمع‌آوری‌شده است. هنگامی که داده‌ها به مغز می‌رسند، مغز آن‌ها را قبل از ارسال هرگونه دستور، مرتب و ذخیره می‌کند. مغز به بخش‌های مختلفی تقسیم می‌شود که شامل مغز و ساقه مغز است. این بخش‌ها مسئول کنترل بخش‌هایی از حجم کار کلی مغز، از جمله ذخیره و بازیابی حافظه و هماهنگی حرکات بدن هستند.

آیا آناتومی مغز به سیستم نخاعی مرتبط است؟

اگرچه مغز به‌عنوان مرکز فرماندهی بدن عمل می‌کند، عملکرد صحیح آن بدون نخاع که به‌عنوان راه اصلی انتقال اطلاعات میان مغز و دیگر قسمت‌های بدن عمل می‌کند، غیرممکن است. اعصاب سیستم عصبی محیطی از ساقه مغز یا نخاع منشعب می‌شوند و هر عصب به ناحیه خاصی از بدن متصل است و مسئول برقراری ارتباط دوطرفه با آن نواحی می‌باشد.سیستم عصبی محیطی به دو بخش سوماتیک و خودمختار تقسیم می‌شود.

سیستم سوماتیک شامل قسمت‌هایی از بدن است که فرد می‌تواند با اراده خود آن‌ها را کنترل کند، در حالی که سیستم خودمختار مسئول انجام عملکردهای غیرارادی مانند پمپاژ خون است.اطلاعات در سیستم عصبی از طریق شبکه‌ای از سلول‌ها به نام نورون‌ها منتقل می‌شود که اطلاعات را تنها به‌صورت یک‌طرفه ارسال می‌کنند. نورون‌هایی که اطلاعات را به مغز می‌برند به‌عنوان نورون‌های حسی شناخته می‌شوند.

نورون‌هایی که از مغز اطلاعات را ارسال می‌کنند به‌عنوان نورون‌های حرکتی شناخته می‌شوند.سیستم عصبی می‌تواند تحت تأثیر بیماری‌هایی همچون سرطان (مانند تومورهای مغزی)، مولتیپل اسکلروزیس که موجب اختلال در حرکت سیگنال‌ها در اعصاب می‌شود، و مننژیت که باعث التهاب غشای اطراف مغز و نخاع می‌گردد، قرار گیرد.

مغز چه می‌کند؟

مغز نه‌تنها بر افکار و احساسات ما نظارت می‌کند، بلکه وظیفه کنترل فعالیت‌های ناخودآگاه مانند ضربان قلب و هضم غذا را نیز بر عهده دارد. می‌توان آن را به‌عنوان یک کامپیوتر مرکزی در نظر گرفت که تمام عملکردهای بدن را مدیریت می‌کند. سایر بخش‌های سیستم عصبی مانند شبکه‌ای عمل می‌کنند که پیام‌ها را از مغز به قسمت‌های مختلف بدن منتقل می‌کنند. این ارتباط از طریق طناب نخاعی انجام می‌شود که از مغز به سمت پایین از پشت عبور می‌کند و شامل اعصاب نخ مانند است که به هر اندام و قسمت بدن منشعب می‌شود.

مغز چگونه کار می‌کند؟

هنگامی که پیامی از هر نقطه‌ای از بدن به مغز می‌رسد، مغز به بدن دستور می‌دهد که چگونه واکنش نشان دهد. برای مثال، اگر دست خود را روی اجاق گاز داغ قرار دهید، اعصاب پوست پیام درد را به مغز ارسال می‌کنند. سپس، مغز پیامی به ماهیچه‌های دست می‌فرستد تا دست را از منبع گرما دور کند. این فرآیند سریع و خودکار در یک لحظه رخ می‌دهد.

بیشتر بدانید: نمونه برداری از تومور مغزی

بیشتر بدانید: نمونه برداری از تومور مغزی

بیشتر بدانید: جراحی فیوژن ستون فقرات

اجزای آناتومی سیستم عصبی چیست؟

سیستم عصبی از دو بخش اصلی تشکیل شده است:

1. سیستم عصبی مرکزی (CNS): شامل مغز و نخاع است که مراکز نظارت بر اعمال بدن هستند.
2. سیستم عصبی محیطی (PNS): شامل اعصاب است که اطلاعات را از مغز و نخاع به سایر قسمت‌های بدن منتقل می‌کند.

این دو سیستم با همکاری یکدیگر، عملکردهای مختلف بدن را کنترل و هماهنگ می‌کنند.

سیستم عصبی محیطی از اعصابی تشکیل شده است که از سراسر بدن عبور می‌کنند و اطلاعات را به سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) منتقل می‌کنند.

مغز انسان با وزن حدود ۳ پوند (تقریباً ۱٫۴ کیلوگرم) و با وجود چین‌ها و شیارهای فراوان، سطحی گسترده برای ذخیره اطلاعات فراهم می‌کند.

طناب نخاعی یک ساختار عصبی به طول حدود ۱۸ اینچ (تقریباً ۴۵ سانتی‌متر) و ضخامت ½ اینچ (تقریباً ۱٫۲۵ سانتی‌متر) است که از قسمت تحتانی مغز تا ستون فقرات امتداد دارد و در طول مسیر خود به اعصابی منشعب می‌شود که به تمام بخش‌های بدن متصل می‌شوند.

مغز و نخاع هر دو توسط استخوان‌ها محافظت می‌شوند: مغز توسط استخوان‌های جمجمه و نخاع توسط ستون مهره‌ها.

همچنین، هر دو توسط لایه‌هایی از غشاء به نام مننژ و مایع مغزی نخاعی محافظت می‌شوند.

مایع مغزی نخاعی به محافظت از بافت عصبی، حفظ سلامت آن و حذف مواد زائد کمک می‌کند.

قسمت‌های مغز چیست؟

مغز انسان از سه بخش اصلی تشکیل شده است: مغز بزرگ، ساقه مغز و مخچه.

مغز بزرگ (Cerebrum): بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین بخش مغز است که شامل دو نیم‌کره چپ و راست می‌شود. این بخش مسئول عملکردهای عالی مانند تفکر، حافظه، ادراک حسی، حرکت‌های ارادی و احساسات است. سطح مغز بزرگ با چین‌خوردگی‌ها و شیارهایی به نام قشر مغزی پوشیده شده است که به پردازش اطلاعات کمک می‌کند.

ساقه مغز (Brainstem): در زیر مغز بزرگ قرار دارد و شامل سه بخش است:

• مغز میانی (Midbrain): در بالاترین قسمت ساقه مغز قرار دارد و در پردازش اطلاعات حسی و حرکتی نقش دارد.
• پونز (Pons): در زیر مغز میانی قرار دارد و ارتباط بین مغز بزرگ و مخچه را برقرار می‌کند.
• مدولا (Medulla Oblongata): در پایین‌ترین قسمت ساقه مغز قرار دارد و بسیاری از عملکردهای خودکار بدن مانند تنفس، ضربان قلب و فشار خون را کنترل می‌کند.

مخچه (Cerebellum): در زیر مغز بزرگ و در پشت ساقه مغز قرار دارد. این بخش مسئول هماهنگی حرکات، تعادل و یادگیری حرکات پیچیده است.

این ساختارها با همکاری یکدیگر، عملکردهای پیچیده‌ای را در بدن انسان هماهنگ می‌کنند.

انواع لوب‌های مغزی

مغز انسان به چهار لوب اصلی تقسیم می‌شود که هرکدام وظایف خاصی را بر عهده دارند:

لوب پیشانی (Frontal Lobe): این لوب در قسمت جلویی مغز قرار دارد و مسئول عملکردهای اجرایی مانند برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری، حل مسئله، کنترل حرکات ارادی و مدیریت احساسات است. همچنین، در تولید گفتار و حافظه کاری نقش دارد. citeturn0search6

لوب آهیانه‌ای (Parietal Lobe): این لوب در بالای مغز و پشت لوب پیشانی قرار دارد. وظیفه اصلی آن پردازش اطلاعات حسی مانند لمس، دما، درد و ادراک فضایی است. همچنین، در درک زبان و محاسبات ریاضی نقش دارد. citeturn0search7

لوب گیجگاهی (Temporal Lobe): این لوب در دو طرف مغز و در نزدیکی گوش‌ها قرار دارد. مسئول پردازش اطلاعات شنوایی، حافظه و درک زبان است. همچنین، در شناسایی و تشخیص اشیاء و چهره‌ها نقش دارد. citeturn0search3

لوب پس‌سری (Occipital Lobe): این لوب در پشت مغز قرار دارد و مسئول پردازش اطلاعات بصری است. در شناسایی رنگ‌ها، اشکال و حرکت‌ها نقش دارد. citeturn0search3

این لوب‌ها با همکاری یکدیگر، عملکردهای پیچیده‌ای را در بدن انسان هماهنگ می‌کنند.

جسم پینه‌ای و نیم کره‌های مغزی

مغز انسان از دو نیم‌کرهٔ چپ و راست تشکیل شده است که به‌وسیلهٔ جسم پینه‌ای به هم متصل می‌شوند و ارتباط بین آن‌ها را فراهم می‌کنند. این نیم‌کره‌ها ممکن است از نظر ساختاری مشابه به نظر برسند، اما هرکدام وظایف خاصی را بر عهده دارند:

نیم‌کرهٔ چپ:

• زبان و گفتار: مسئول تولید و درک زبان است.

• تفکر منطقی و تحلیلی: در حل مسائل ریاضی و منطقی نقش دارد.

• کنترل حرکات سمت راست بدن: حرکات ارادی سمت راست بدن توسط نیم‌کرهٔ چپ کنترل می‌شوند.

نیم‌کرهٔ راست:

• خلاقیت و هنر: در فعالیت‌های هنری و خلاقانه مانند موسیقی و نقاشی دخیل است.

• درک فضایی و تجسم: توانایی درک و تجسم فضاها و تصاویر را فراهم می‌کند.

• کنترل حرکات سمت چپ بدن: حرکات ارادی سمت چپ بدن توسط نیم‌کرهٔ راست کنترل می‌شوند.

با این حال، تحقیقات نشان می‌دهند که این تقسیم‌بندی به‌صورت مطلق نیست و بسیاری از وظایف مغز به‌صورت مشترک توسط هر دو نیم‌کره انجام می‌شوند. به‌عنوان مثال، درک زبان و پردازش اطلاعات حسی ممکن است به‌صورت ترکیبی از فعالیت هر دو نیم‌کره باشد. بنابراین، نمی‌توان به‌سادگی افراد را به «چپ‌مغز» یا «راست‌مغز» تقسیم کرد.

قشر مغز چیست؟

قشر مغز، که به‌عنوان “ماده خاکستری” نیز شناخته می‌شود، لایهٔ نازک و بیرونی مغز است که مسئول پردازش اطلاعات حسی و حرکتی است. هنگامی که اطلاعات از حواس پنج‌گانه به مغز می‌رسند، ابتدا به قشر مغز منتقل می‌شوند تا تحلیل و تفسیر شوند. این اطلاعات سپس به نواحی مختلف سیستم عصبی ارسال می‌شوند تا واکنش‌های مناسب ایجاد شود.

به‌عنوان مثال، زمانی که دست خود را روی اجاق گاز داغ می‌گذارید، سیگنال‌های حسی از پوست به قشر مغز منتقل می‌شوند. در اینجا، اطلاعات مربوط به دمای بالا پردازش شده و احساس درد ایجاد می‌شود. همزمان، پیام‌هایی به نواحی دیگر مغز ارسال می‌شوند تا به شما یادآوری کنند که از انجام این کار در آینده خودداری کنید.

این فرآیندها نشان‌دهندهٔ نقش حیاتی قشر مغز در ادراک حسی، یادگیری و تنظیم رفتارها است.

 سیستم عصبی چگونه کار می‌کند؟

عملکرد سیستم عصبی به‌طور عمده به نورون‌ها، که سلول‌های عصبی تخصصی هستند، بستگی دارد. مغز انسان حاوی میلیاردها نورون است که هرکدام وظایف خاصی را بر عهده دارند. برای مثال، نورون‌های حسی اطلاعات را از حواس پنج‌گانه مانند بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی و لامسه به مغز منتقل می‌کنند، در حالی که نورون‌های حرکتی پیام‌ها را از مغز به سایر بخش‌های بدن ارسال می‌کنند.

تمامی نورون‌ها از طریق فرآیندهای پیچیده الکتروشیمیایی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و شبکه‌هایی را تشکیل می‌دهند که بر تفکر، یادگیری، حرکت و رفتار ما تأثیر می‌گذارند. با رشد و یادگیری، این ارتباطات تقویت می‌شوند و مسیرهای عصبی جدیدی در مغز ایجاد می‌شوند.

به‌عنوان مثال، زمانی که فردی رانندگی را یاد می‌گیرد، ابتدا نیاز به تمرکز زیادی دارد. اما با تکرار و تمرین، این فعالیت به‌صورت خودکار انجام می‌شود زیرا مسیرهای عصبی مرتبط با آن تقویت شده و به‌صورت خودکار فعال می‌شوند.

این فرآیند نشان‌دهندهٔ انعطاف‌پذیری و توانایی تطبیق سیستم عصبی است که به ما امکان می‌دهد مهارت‌های جدیدی را یاد بگیریم و رفتارهای خود را بر اساس تجربیات گذشته تنظیم کنیم.

عملکرد سیستم عصبی در کودکان

در دوران کودکی، مغز انسان از انعطاف‌پذیری بالایی برخوردار است. به‌طوری‌که در صورت آسیب به بخشی از مغز، نواحی دیگر می‌توانند وظایف از دست رفته را بر عهده بگیرند. اما با افزایش سن، این توانایی کاهش می‌یابد و مغز برای ایجاد مسیرهای عصبی جدید و یادگیری مهارت‌های جدید، نیاز به تلاش بیشتری دارد. به همین دلیل، چالش کشیدن مغز با یادگیری مطالب و مهارت‌های جدید در طول زندگی، به حفظ و تقویت سلامت مغز کمک می‌کند.

حافظه یکی از عملکردهای پیچیده مغز است. اطلاعاتی که از طریق حواس پنج‌گانه دریافت می‌کنیم، ابتدا در قشر مغز پردازش می‌شوند. اگر این اطلاعات برای ما اهمیت داشته باشند، به نواحی داخلی مغز مانند هیپوکامپ و آمیگدال منتقل می‌شوند تا به‌عنوان حافظه کوتاه‌مدت یا بلندمدت ذخیره شوند. در این فرآیند، مسیرهای عصبی جدیدی ایجاد می‌شوند که اساس حافظه ما را تشکیل می‌دهند.

هیپوکامپ، بخشی از دستگاه لیمبیک مغز، نقش کلیدی در تشکیل و ذخیره‌سازی حافظه دارد. این ناحیه به کدگذاری اطلاعات جدید به حافظه کوتاه‌مدت و تثبیت آن‌ها به حافظه بلندمدت کمک می‌کند.

با تقویت این مسیرهای عصبی از طریق یادگیری و تمرین، می‌توانیم حافظه خود را بهبود بخشیده و از کاهش توانایی‌های شناختی در سنین بالاتر جلوگیری کنیم.

حرکت و جنبش در سیستم عصبی

در مغز انسان، هر نیم‌کره مسئول کنترل حرکات سمت مقابل بدن است: نیم‌کرهٔ چپ حرکات سمت راست بدن را کنترل می‌کند و نیم‌کرهٔ راست حرکات سمت چپ بدن را. به‌عنوان مثال، زمانی که با پای راست خود پدال گاز را فشار می‌دهید، نیم‌کرهٔ چپ مغز شما پیامی ارسال می‌کند که به شما اجازه می‌دهد این حرکت را انجام دهید.

این تقسیم‌بندی به‌عنوان “تقاطع عصبی” شناخته می‌شود و به این معناست که سیگنال‌های حرکتی از یک نیم‌کره مغز به سمت مخالف بدن منتقل می‌شوند. این ارتباط متقابل، هماهنگی و کنترل دقیق حرکات بدن را ممکن می‌سازد.

با این حال، تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که نقش هر نیم‌کره در کنترل حرکات پیچیده‌تر از آن است که پیش‌تر تصور می‌شد. مطالعات نشان می‌دهند که هر دو نیم‌کره در پردازش و کنترل حرکات بدن نقش دارند و این همکاری بین آن‌ها برای انجام حرکات پیچیده ضروری است.

بنابراین، در حالی که هر نیم‌کره مسئول کنترل حرکات سمت مقابل بدن است، همکاری و تعامل بین آن‌ها برای انجام حرکات هماهنگ و پیچیده ضروری است.

سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک

سیستم عصبی خودمختار، که به‌عنوان بخشی از سیستم عصبی محیطی شناخته می‌شود، مسئول تنظیم و کنترل بسیاری از عملکردهای غیرارادی بدن است که نیازی به توجه و فکر آگاهانه ندارند. این سیستم فرآیندهایی مانند تنفس، ضربان قلب، هضم غذا، تعریق و لرزش بدن را مدیریت می‌کند.

سیستم عصبی خودمختار به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود:

1. سیستم عصبی سمپاتیک: این بخش مسئول واکنش‌های بدن در شرایط استرس‌زا یا اضطراری است. فعال‌سازی این سیستم منجر به افزایش ضربان قلب، گشاد شدن مردمک‌ها، افزایش فشار خون و آماده‌سازی بدن برای واکنش سریع می‌شود.
2. سیستم عصبی پاراسمپاتیک: این بخش مسئول بازگرداندن بدن به حالت استراحت و آرامش است. فعال‌سازی این سیستم منجر به کاهش ضربان قلب، تنگ شدن مردمک‌ها، کاهش فشار خون و تسهیل فرآیندهای هضمی می‌شود.

تعادل و هماهنگی بین این دو بخش، به بدن امکان می‌دهد تا به‌صورت مؤثر به تغییرات محیطی پاسخ دهد و عملکردهای داخلی خود را بهینه‌سازی کند.

سخن پایانی

در این مقاله، اطلاعاتی جامع دربارهٔ سیستم عصبی مغزی ارائه شد. امیدواریم با افزایش آگاهی، بتوانید به سؤالات مطرح‌شده در این زمینه پاسخ دهید.

“با دکتر حسین زاده بختوری، اعتمادی به آینده سالمتان”

دکتر مهرداد حسین زاده بختوری، متخصص جراحی مغز و اعصاب، با سال‌ها تجربه و تخصص در زمینه درمان مشکلات مغزی، نخاعی و عصبی، به بیماران خدمات درمانی و جراحی ارائه می‌دهند. ایشان با بهره‌گیری از تکنیک‌های پیشرفته و نوین در جراحی‌های مغز و اعصاب، توانسته‌اند به بسیاری از بیماران در بهبود وضعیت سلامتی و کیفیت زندگی کمک کنند.

دکتر حسین زاده بختوری علاوه بر تخصص جراحی، به اهمیت مراقبت‌های پس از جراحی نیز توجه ویژه دارند و همواره در ارائه راهکارهای مؤثر برای تسریع روند بهبودی بیماران از روش‌های مدرن فیزیوتراپی و درمان‌های تکمیلی استفاده می‌کنند. ایشان در زمینه درمان مشکلاتی مانند دیسک کمر، آسیب‌های نخاعی، تومورهای مغزی، و مشکلات عصبی دیگر با دقت و دانش بالا عمل می‌کنند.

با توجه به تجربه و دستاوردهای موفق ایشان در درمان بیماری‌های مغز و اعصاب، بیماران می‌توانند با اطمینان کامل از درمان‌های مؤثر و به‌روز بهره‌مند شوند.