بیماری صرع انواع مختلفی دارد و علائم آن بسته به نوع بیماری متفاوت است. در برخی از انواع صرع، علائم ممکن است به قدری خفیف باشد که فرد تصور کند مشکل جدی نیست. اما در موارد دیگر، علائم به‌صورت تشنج‌های شدید و گسترده بروز می‌کند که سلامت و جان فرد مبتلا را تهدید می‌کند. در این مقاله از مجله سلامت دکتر حسین زاده بختوری بهترین متخصص مغز و اعصاب در تهران، به معرفی انواع بیماری صرع و علائم آن پرداخته و راه‌های درمانی و اقدامات پیشگیرانه را به‌طور خلاصه بررسی خواهیم کرد. با ما همراه باشید.
بیماری صرع چیست؟
صرع نوعی اختلال در سیستم عصبی مرکزی است که در آن فعالیت مغز به‌طور غیرطبیعی تغییر می‌کند و منجر به بروز تشنج، رفتارهای غیرمعمول، و در برخی موارد از دست دادن هوشیاری می‌شود. این بیماری می‌تواند در هر فردی، چه زن و چه مرد، و در تمامی نژادها و سنین رخ دهد.
حملات بیماری صرع می‌توانند انواع و شدت‌های مختلفی داشته باشند؛ برخی افراد ممکن است در طی یک حمله تنها برای چند لحظه به یک نقطه خیره شوند، در حالی که برخی دیگر ممکن است دچار حرکات غیرارادی دست و پا شوند. یک‌بار بروز تشنج به معنای ابتلا به صرع نیست؛ برای تشخیص صرع، فرد باید حداقل دو بار حمله را تجربه کند بدون اینکه تحت تحریک خاصی قرار گرفته باشد.
علائم صرع
بیماری صرع نتیجه فعالیت غیرعادی مغز است و از آنجا که تمامی عملکردهای بدن تحت کنترل مغز انجام می‌شود، حملات صرع می‌توانند بر هر جنبه‌ای از فعالیت‌های بدن تأثیر بگذارند. شایع‌ترین نشانه‌های صرع شامل موارد زیر هستند:
- گیجی لحظه‌ای و موقت
- خیره شدن به نقطه‌ای خاص به مدت چند ثانیه (مات شدن)
- پرش‌های غیرقابل‌کنترل در دست‌ها و پاها
- بی‌هوشی
- علائم روانی مانند ترس، اضطراب یا حس آشناپنداری (دژاوو)
- داشتن احساسات غیرمعمول
علائم صرع به نوع آن بستگی دارد و معمولاً علائم و نوع حملات در یک فرد به صورت مداوم مشابه هستند. به عنوان مثال، فردی که حملات صرع را با بی‌هوشی تجربه کرده است، به احتمال زیاد دچار حرکات غیرعادی دست نخواهد شد.
انواع حملات صرع
حملات صرع به دو دسته کلی صرع کانونی و صرع منتشر تقسیم می‌شوند:
حملات کانونی صرع
بیماری صرع کانونی ساده معمولاً بدون از دست دادن هوشیاری بروز می‌کند. علائم آن شامل موارد زیر است:
- تغییر در حس بویایی، چشایی، بینایی، لمس یا شنوایی
- گیجی
- حساسیت، پرش و حرکات ناگهانی در دست‌ها و پاها
در مقابل، صرع کانونی پیچیده با از دست دادن هوشیاری همراه است و ممکن است علائم دیگری نیز داشته باشد، از جمله:
- خیره شدن به یک نقطه خاص
- عدم پاسخگویی
- تکرار حرکات خاص
این نوع از صرع معمولاً نشان‌دهنده تغییرات بیشتری در عملکرد مغز است.
حملات منتشر صرع
این حملات، کل مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهند و به شش نوع اصلی تقسیم می‌شوند:
تشنج خاموش: این نوع حملات بیشتر در کودکان مشاهده می‌شود و معمولاً با خیره شدن و مات شدن فرد همراه است. حملات خاموش ممکن است باعث حرکات تکراری مانند پلک زدن شوند و معمولاً با از دست دادن موقت هوشیاری همراهند.
حملات تونیک: این حملات باعث سفت شدن و گرفتگی عضلات می‌شوند.
حملات آتونیک: موجب ضعف عضلانی می‌شوند و ممکن است باعث سقوط فرد به زمین شوند.
حملات کلونیک: این نوع حملات با پرش‌های ناگهانی و تکرارشونده در عضلات صورت، گردن و دست‌ها شناخته می‌شوند.
حملات صرع میوکلونیک: باعث پرش‌های سریع و ناگهانی در دست‌ها و پاها می‌شوند.
حملات تونیک-کلونیک: این نوع از صرع در بزرگسالان معمولاً شدید و گسترده است و شامل سفت شدن کل بدن، لرزیدن، از دست دادن کنترل ادرار یا مدفوع، گاز گرفتن زبان و از دست دادن هوشیاری می‌شود.
برای تشخیص صرع، مشاهده تنها یک‌بار حمله کافی نیست. برای تشخیص اولیه، باید حداقل دو بار حمله بدون محرک خارجی رخ داده باشد. تشخیص قطعی پس از انجام بررسی‌های پیراپزشکی و توسط متخصص مغز و اعصاب انجام می‌شود.
تشخیص بیماری صرع
پزشکان برای تشخیص صرع، سابقه‌ی خانوادگی و پزشکی فرد را بررسی کرده و بر اساس آن، مناسب‌ترین آزمایش‌ها را تجویز می‌کنند. برای اطمینان از اینکه تشنج و حملات شما ناشی از صرع است و به بیماری دیگری مربوط نمی‌شود، پزشک ممکن است آزمایش‌های مختلفی از جمله آزمایش خون را تجویز کند.
نوار مغزی (EEG) رایج‌ترین و مهم‌ترین آزمایش برای تشخیص صرع است. در این آزمایش، پزشک با متصل کردن چندین الکترود به سر شما، امواج مغز را در هنگام انجام فعالیت‌های مختلف بررسی می‌کند.
علاوه بر نوار مغزی، برخی روش‌های تصویربرداری مانند سی‌تی‌اسکن (CT scan)، ام‌آرآی (MRI) و پِت‌اسکن (PET scan) نیز می‌توانند به پزشک در تشخیص صرع کمک کنند.
چه عواملی احتمال ابتلا به بیماری صرع را افزایش می‌دهند؟
برخی از عوامل می‌توانند احتمال ابتلا به صرع را افزایش دهند، از جمله:
سن: حملات صرع معمولاً در کودکان و سالمندان شایع است، هرچند که شروع حملات ممکن است در هر سنی اتفاق بیفتد.
سابقه‌ی خانوادگی: داشتن بستگان خونی مبتلا به صرع می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد.
ضربه و آسیب به سر: ضربه به سر ممکن است دلیل ابتلا به صرع در برخی افراد باشد. با استفاده از تجهیزات محافظتی هنگام فعالیت‌هایی مانند موتورسواری یا دوچرخه‌سواری می‌توانید احتمال ابتلا را کاهش دهید.
سکته و بیماری‌های عروقی: بیماری‌های عروقی می‌توانند منجر به آسیب‌های مغزی شوند که این آسیب‌ها می‌توانند محرک بروز علائم صرع باشند.
زوال عقل: در سالمندان، زوال عقل می‌تواند یکی از عوامل محرک ابتلا به صرع باشد.
عفونت‌های مغزی: عفونت‌هایی مانند مننژیت می‌توانند موجب التهاب در مغز یا نخاع شوند و احتمال ابتلا به صرع را افزایش دهند.
تشنج در کودکی: تب بالا در کودکان می‌تواند منجر به تشنج شود. اگرچه تشنج ناشی از تب عموماً باعث صرع نمی‌شود، اما در صورتی که تشنج طولانی باشد یا کودک دارای بیماری عصبی دیگر یا سابقه خانوادگی صرع باشد، احتمال ابتلا به صرع افزایش می‌یابد.
خطرات و عوارض صرع
حملات بیماری صرع به‌طور ناگهانی و بدون هیچ پیش‌آگهی‌ای بروز می‌کنند، که می‌تواند منجر به خطرات مختلفی شود:
زمین خوردن: سقوط در حین حمله می‌تواند باعث آسیب به سر یا شکستگی استخوان‌ها شود.
خطر غرق شدن: افراد مبتلا به صرع ۱۵ تا ۱۹ برابر بیشتر از سایرین در معرض خطر غرق شدن هنگام شنا یا استفاده از وان حمام هستند.
سوانح رانندگی: در صورتی که حمله شامل بی‌هوشی یا حرکات غیرقابل‌کنترل بدن باشد، احتمال تصادف را به‌طور قابل توجهی افزایش می‌دهد.
خطرات بارداری: حملات صرع در دوران بارداری می‌تواند برای مادر و جنین خطرناک باشد. هرچند بسیاری از زنان مبتلا به صرع قادرند باردار شده و فرزندان سالمی داشته باشند، ضروری است که در دوران بارداری تحت مراقبت‌های ویژه و نظارت متخصص مغز و اعصاب قرار گیرند.
بیماری‌های روحی: افراد مبتلا به صرع ممکن است بیشتر در معرض بیماری‌هایی نظیر افسردگی، اضطراب و افکار خودکشی قرار گیرند. این مشکلات می‌توانند نتیجه‌ی خود بیماری صرع و چالش‌های زندگی با آن یا عوارض جانبی داروهای مصرفی باشند.
چه عواملی بروز حملات صرع را تحریک می‌کنند؟
حملات بیماری صرع در برخی افراد به‌طور ناگهانی و بدون هیچ پیش‌آگهی‌ای رخ می‌دهند، در حالی که در دیگران ممکن است بعد از مواجهه با تحریکات خاصی بروز کنند. برخی از شایع‌ترین محرک‌های حملات صرع عبارتند از:
بی‌خوابی: کمبود خواب می‌تواند یکی از عوامل محرک حملات صرع باشد.
بیماری یا تب: عفونت‌ها و تب‌های بالا ممکن است باعث تشدید حملات صرع شوند.
استرس: فشار روانی و استرس می‌توانند به بروز حملات صرع کمک کنند.
نورهای شدید و چشمک‌زن: نورهای قوی، نورهای چشمک‌زن یا رقص نور می‌توانند محرک حملات صرع باشند.
مصرف کافئین، الکل و برخی داروها: این مواد ممکن است حملات صرع را تشدید کنند یا به وقوع آنها کمک کنند.
رژیم غذایی نامناسب: نخوردن غذا، پرخوری یا مصرف برخی مواد غذایی خاص می‌تواند محرک حملات صرع باشد.
برای شناسایی بهتر عواملی که ممکن است حملات صرع شما را تحریک کنند، پیشنهاد می‌شود پس از هر حمله موارد زیر را ثبت کنید:
تاریخ و زمان حمله: دقیقاً چه زمانی حمله اتفاق افتاده است؟
فعالیت‌های همزمان: هنگام وقوع حمله چه فعالیتی را در حال انجام بودید؟
محیط اطراف: در چه محیطی قرار داشتید و شرایط محیطی چگونه بود؟
حواس: آیا صداها، بوها یا دیگر عوامل غیرعادی را تجربه کردید؟
محرک‌های غیرمعمول: آیا چیزی غیرعادی یا غیرمعمول در اطراف شما بود؟
رژیم غذایی: چه غذایی خورده بودید و از آخرین وعده‌ی غذایی‌تان چه مدت گذشته بود؟
خستگی و خواب: میزان خستگی و خواب شب گذشته‌تان چگونه بود؟
با مقایسه این اطلاعات در مورد چندین حمله، ممکن است قادر باشید محرک‌های خاصی را شناسایی کنید و با اجتناب از آنها، از وقوع حملات صرع پیشگیری نمایید.
آیا برای بیماری صرع درمانی وجود دارد؟
متأسفانه، صرع هنوز درمان قطعی و مشخصی ندارد؛ با این حال، داروها و روش‌های درمانی می‌توانند به‌طور قابل توجهی در کنترل علائم و کاهش حملات آن مؤثر باشند. اگر حملات صرع به‌درستی کنترل نشوند، ممکن است منجر به آسیب‌های مغزی شوند و در موارد شدید، خطرات جدی به همراه داشته باشند.
برای کنترل حملات صرع، گزینه‌های درمانی مختلفی وجود دارد که شامل:
داروهای ضد صرع: این داروها می‌توانند تعداد حملات را کاهش داده و در برخی موارد، از بروز آنها جلوگیری کنند. برای دستیابی به بهترین نتیجه، مصرف این داروها باید دقیقاً طبق دستور پزشک انجام شود.
تحریک عصب واگ: در این روش، پزشک یک دستگاه تحریک‌کننده عصبی را در زیر پوست قفسه سینه قرار می‌دهد. این دستگاه با تحریک عصب واگ گردن، به کاهش تعداد و شدت حملات کمک می‌کند یا از بروز آنها جلوگیری می‌کند.
رژیم غذایی کتوژنیک: این رژیم غذایی که دارای چربی بالا و کربوهیدرات کم است، می‌تواند برای افرادی که داروها بر روی آنها اثربخشی مطلوبی ندارند، مفید باشد.
جراحی مغز: در برخی موارد، جراحی مغز می‌تواند شامل برداشتن یا تغییر دادن قسمتی از مغز باشد که مسئول بروز حملات است.
بیشتر بیماران می‌توانند با استفاده از این روش‌های درمانی و نظارت منظم به کمک پزشک، به کنترل و مدیریت بیماری خود بپردازند. شیوه درمان مناسب به نوع و شدت حملات و همچنین واکنش بدن فرد به درمان‌های مختلف بستگی دارد.
در زندگی یک فرد مبتلا به صرع چه اتفاقاتی می‌افتد؟
بیماری صرع یک اختلال مزمن است که تأثیرات قابل توجهی بر جنبه‌های مختلف زندگی افراد مبتلا دارد. علائم و حملات صرع به طور ناگهانی و غیرقابل پیش‌بینی رخ می‌دهند؛ به همین دلیل، فعالیت‌های ساده‌ای مانند عبور از خیابان یا بالا رفتن از پله‌ها می‌تواند خطرناک باشد.
علاوه بر این، صرع می‌تواند خطرات دیگری نیز به همراه داشته باشد، از جمله:
خطر آسیب مغزی جدی یا مرگ: تشنج‌های طولانی‌مدت (بیش از پنج دقیقه) می‌توانند به آسیب‌های مغزی شدید یا حتی مرگ منجر شوند.
خطر حملات متوالی: وقوع چندین حمله متوالی بدون اینکه فرد هوشیاری خود را بین حملات به دست آورد، می‌تواند به خطرات جدی منجر شود.
خطر مرگ ناگهانی: در حدود یک درصد از بیماران مبتلا به صرع، مرگ ناگهانی و بدون علت مشخص ممکن است اتفاق بیفتد.
اقدامات ضروری برای جلوگیری از آسیب
برای جلوگیری از آسیب‌های جدی و خطرناک ناشی از صرع، رعایت نکات زیر می‌تواند کمک‌کننده باشد:
ثبت جزئیات حملات: یک دفترچه تهیه کنید و در آن جزئیات حملات و علائم صرع را یادداشت نمایید. این کار به شما کمک می‌کند تا محرک‌های حملات خود را شناسایی کنید و الگوهای خاص را دنبال کنید.
دستبند اطلاعات پزشکی: همیشه یک دستبند شناسایی با اطلاعات ضروری (مانند نوع بیماری، داروها، و اطلاعات تماس اضطراری) به همراه داشته باشید. این دستبند می‌تواند به اطرافیان شما کمک کند تا در صورت بروز حمله و عدم توانایی شما برای صحبت، به درستی کمک کنند.
آموزش به نزدیکان: به اعضای خانواده و نزدیکان خود درباره علائم صرع و اقدامات ضروری هنگام بروز حملات توضیح دهید و آنها را آموزش دهید.
مشاوره روان‌شناختی: اگر نشانه‌هایی از افسردگی یا اضطراب را در خود مشاهده می‌کنید، با متخصصان مشاوره کنید تا حمایت‌های لازم را دریافت نمایید.
رعایت رژیم غذایی سالم: با پیروی از یک رژیم غذایی متعادل و سالم، سلامت جسمی خود را حفظ کنید و به بهبود کلی وضعیت خود کمک نمایید.
کلام آخر
علائم صرع به نوع خاص آن بستگی دارد و می‌تواند متفاوت باشد. فرد مبتلا با شناسایی علائم و محرک‌های خود می‌تواند تا حد زیادی از وقوع حملات جلوگیری کند. همچنین، آشنایی اطرافیان با علائم و روش‌های حمایتی هنگام حملات صرع اهمیت زیادی دارد و می‌تواند کمک مؤثری به فرد مبتلا ارائه دهد. در حال حاضر، صرع درمان قطعی ندارد، اما افراد مبتلا با نظارت پزشک، مصرف منظم داروها، اجتناب از محرک‌های حملات و رعایت یک سبک زندگی سالم می‌توانند زندگی طبیعی داشته باشند و احتمال بروز حملات را کاهش دهند.
“با دکتر حسین زاده بختوری، اعتمادی به آینده سالمتان”