اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder) یکی از انواع اختلالات اضطرابی است که با ترس مداوم و شدید از قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی و تعامل با دیگران مشخص می‌شود. این اختلال که به آن هراس اجتماعی نیز گفته می‌شود، ناشی از نگرانی مفرط فرد نسبت به قضاوت، ارزیابی منفی یا تحقیرشدن توسط دیگران است. افراد مبتلا معمولاً از چنین موقعیت‌هایی دوری می‌کنند یا در صورت اجبار، با اضطراب و ناراحتی شدید در آن‌ها شرکت می‌کنند.
بر اساس گزارش مؤسسه ملی بهداشت روان آمریکا، حدود ۱۲٫۱٪ از بزرگسالان در ایالات متحده در دوره‌ای از زندگی خود به اختلال اضطراب اجتماعی مبتلا شده‌اند. این اختلال در میان زنان شایع‌تر از مردان است. با این حال، فوبیای اجتماعی یک ترس قابل درمان محسوب می‌شود و راهکارهای متعددی برای کاهش علائم آن وجود دارد. گفت‌وگو درمانی، درمان شناختی‌ـ‌رفتاری (CBT) و دارودرمانی از روش‌های مؤثر در درمان این اختلال هستند. در این مقاله از دکتر حسین زاده بختوری، متخصص و جراح مغز و اعصاب به بررسی چیستی اختلال اضطراب اجتماعی، نحوه تشخیص، علائم، عوامل مؤثر و روش‌های درمان آن پرداخته‌ایم.
اختلال اضطراب اجتماعی چیست و چگونه بروز می‌کند؟
اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder) نوعی اختلال اضطرابی است که با ترس شدید از قرار گرفتن در معرض توجه یا قضاوت دیگران در موقعیت‌های اجتماعی مشخص می‌شود. این ترس معمولاً ناشی از نگرانی بیش‌ازحد درباره ارزیابی منفی، شرمندگی یا خجالت در جمع است. افراد مبتلا اغلب از موقعیت‌های اجتماعی دوری می‌کنند یا با اضطراب شدید در آن‌ها حضور می‌یابند، که این مسئله می‌تواند منجر به انزوای اجتماعی و افت کیفیت زندگی شود. حتی شکل خفیف اضطراب اجتماعی، اگر درمان نشود، ممکن است به مرور زمان تشدید شده و به اختلال کامل تبدیل شود، زیرا اجتناب مکرر از حضور در جمع باعث تقویت ترس و محدود شدن تعاملات اجتماعی فرد می‌شود.
این اختلال به‌طور کلی در دو نوع خاص و عمومی ظاهر می‌شود. در نوع خاص (Specific Social Anxiety)، فرد تنها در شرایط خاصی مانند سخنرانی در جمع یا صحبت با افراد ناآشنا دچار ترس و اضطراب می‌شود، اما در سایر موقعیت‌ها عملکرد طبیعی دارد. در مقابل، نوع عمومی (Generalized Social Anxiety) شامل ترس و اضطراب در اغلب یا تمامی موقعیت‌های اجتماعی است. اگر این اختلال درمان نشود، می‌تواند به کاهش قابل توجه در عملکرد اجتماعی، شغلی و تحصیلی منجر شود، چراکه تعاملات اجتماعی بخش جدایی‌ناپذیر بسیاری از فعالیت‌های روزمره هستند.
علائم رایج اختلال اضطراب اجتماعی
اختلال اضطراب اجتماعی تأثیرات متعددی بر سلامت جسمی و روانی فرد دارد و همان‌طور که اشاره شد، به شکل‌های مختلفی خود را نشان می‌دهد. علائم این اختلال معمولاً در مواجهه با موقعیت‌های اجتماعی بروز می‌کنند و می‌توان آن‌ها را در سه گروه کلی طبقه‌بندی کرد: علائم جسمی، علائم هیجانی و علائم رفتاری.
علائم جسمانی
- سرخ شدن صورت: یکی از شایع‌ترین علائم جسمی که در اثر افزایش جریان خون به صورت در شرایط استرس‌زا رخ می‌دهد.
- تعریق زیاد: تعریق بیش از حد، به‌ویژه در نواحی کف دست، پیشانی و زیر بغل در هنگام قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی.
- لرزش بدن یا دست‌ها: بروز لرزش‌های غیرقابل کنترل ناشی از اضطراب و تنش در مواجهه با دیگران.
- احساس تهوع: ناراحتی معده یا حالت تهوع که می‌تواند ناشی از فشار عصبی باشد.
- تپش قلب: افزایش ضربان قلب یا تپش شدید و نامنظم به دنبال اضطراب شدید.
- خالی شدن ذهن: احساس قطع ناگهانی افکار یا ناتوانی در تمرکز و پاسخ‌دهی هنگام صحبت یا تعامل اجتماعی.
علائم عاطفی و هیجانی
- احساس وحشت یا حملات پانیک: تجربه ناگهانی حملات شدید ترس و اضطراب که ممکن است با تپش قلب، لرزش و تنگی نفس همراه باشد.
- ترس از بروز علائم اضطراب: نگرانی مداوم از اینکه علائم اضطراب مانند لرزش صدا یا تعریق در حضور دیگران آشکار شود و موجب خجالت شود.
- ترس شدید از قضاوت شدن: دغدغه‌ی ذهنی درباره اینکه دیگران ممکن است او را مورد ارزیابی منفی یا تمسخر قرار دهند.
- وحشت در موقعیت‌های اجتماعی: اضطراب بالا هنگام حضور در جمع یا هنگام برقراری ارتباط با افراد ناآشنا، به‌ویژه در شرایطی که نیاز به صحبت یا انجام کاری در برابر دیگران وجود دارد.
علائم رفتاری
- تمرکز بیش از حد بر ظاهر و رفتار: نگرانی دائمی درباره نحوه رفتار، پوشش یا تصویر ذهنی دیگران از خود، همراه با احساس خجالت یا ناراحتی در جمع.
- دشواری در صحبت‌کردن مقابل دیگران: بروز اضطراب، لرزش صدا یا تنگی نفس هنگام صحبت در جمع یا معرفی خود.
- اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی: پرهیز آگاهانه از شرکت در جمع‌ها، جلسات، مهمانی‌ها یا گفتگو با افراد ناآشنا به دلیل ترس از اضطراب.
- زبان بدن محدود و صدای آرام: داشتن حالت بدنی خشک، سفت و بدون تحرک و صحبت با صدایی آرام یا نامطمئن در تعاملات اجتماعی.
- مشکل در برقراری تماس چشمی: پرهیز از نگاه مستقیم به چشم دیگران به‌دلیل احساس ناراحتی یا ترس.
- حساسیت نسبت به انتقاد: واکنش شدید به انتقادها، همراه با کاهش اعتماد به نفس و گفت‌وگوی منفی درونی.
- کاهش عملکرد در زندگی روزمره: تأثیر منفی اضطراب اجتماعی بر فعالیت‌های تحصیلی، شغلی و روابط اجتماعی فرد.
روش‌های موثر درمان اضطراب اجتماعی
روش‌های درمان اضطراب اجتماعی شامل ترکیبی از روان‌درمانی و دارودرمانی است که به‌طور مؤثر برای کاهش علائم این اختلال و ارتقای کیفیت زندگی افراد به کار می‌روند.
روان‌درمانی اضطراب اجتماعی
درمان شناختی رفتاری (CBT)
درمان شناختی رفتاری یکی از روش‌های کلیدی برای مقابله با اضطراب اجتماعی محسوب می‌شود و شامل دو جنبه شناختی و رفتاری است. در بخش شناختی، فرد با راهنمایی متخصصان بهداشت روان یاد می‌گیرد چگونه افکار و باورهای منفی درباره موقعیت‌های اجتماعی را بازبینی و اصلاح کند. در بخش رفتاری نیز، فرد با بهره‌گیری از تکنیک‌هایی مانند مواجهه تدریجی، تقویت مهارت‌های ارتباطی و استفاده از راهکارهای مقابله‌ای، قادر می‌شود اضطراب خود را کاهش دهد و عملکرد بهتری در محیط‌های اجتماعی داشته باشد.
درمان بین‌فردی
این روش درمانی باعث می‌شود فرد رابطه‌ای نزدیک‌تر و موثرتر با مشاور یا درمانگر خود برقرار کند، که این ارتباط قوی‌تر می‌تواند به افزایش اعتمادبه‌نفس و تقویت مهارت‌های اجتماعی او کمک کند.
درمان روان پویایی
این روش روان‌درمانی اضطراب اجتماعی عمدتاً بر شناسایی و پردازش احساسات پنهان و تجربیات ناخوشایند تمرکز دارد و به فرد کمک می‌کند تا بهتر بتواند مسائل روانی عمیق‌تر خود را درک کرده و با آن‌ها مواجه شود.
خانواده‌درمانی
این روش درمانی به فرد و خانواده‌اش کمک می‌کند تا موثرترین راهکارهای مقابله با اضطراب اجتماعی را پیدا کنند و فرآیند بهبود ارتباطات میان اعضا را آسان‌تر کنند.
درمان‌های دارویی
درمان‌های دارویی معمولاً به‌صورت مکمل همراه با روان‌درمانی به کار می‌روند و عمدتاً شامل دو گروه اصلی داروهای ضدافسردگی و داروهای ضداضطراب می‌شوند.
داروهای ضدافسردگی
این داروها عمدتاً از دسته مهارکننده‌های بازجذب سروتونین هستند که به کاهش علائم اضطراب اجتماعی کمک می‌کنند. معمولاً چند هفته زمان لازم است تا اثرات درمانی آن‌ها به‌طور کامل ظاهر شود.
داروهای ضداضطراب
این داروها بیشتر برای کاهش موقتی علائم اضطراب تجویز می‌شوند، زیرا به دلیل خطر وابستگی، استفاده بلندمدت از آن‌ها توصیه نمی‌شود.
از آنجا که هر فرد ممکن است به درمان‌ها واکنش متفاوتی نشان دهد، مشورت با روان‌شناس یا روان‌پزشک متخصص بسیار اهمیت دارد تا بهترین روش درمانی متناسب با شرایط هر فرد تعیین شود.
نقش داروها در درمان اختلال اضطراب اجتماعی
در برخی موارد، داروها به‌عنوان مکملی در روند درمانی پیشنهاد می‌شوند. داروهای ضداضطراب و ضدافسردگی می‌توانند به کاهش علائم اضطراب و بهبود وضعیت روانی فرد کمک کنند. معمولاً پزشکان در ابتدا داروهایی از گروه مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) یا مهارکننده‌های بازجذب سروتونین-نوراپی‌نفرین (SNRIs) را تجویز می‌کنند. اهمیت زیادی دارد که مصرف داروها تحت نظر پزشک صورت گیرد و هرگز بدون مشورت پزشک قطع یا تغییر داده نشود.
راهکارهای مقابله با اضطراب اجتماعی در موقعیت‌های روزمره
برای مقابله با اضطراب اجتماعی، تمرین و پشتکار بسیار ضروری است. افراد می‌توانند با شناخت و اصلاح افکار منفی، تمرین مهارت‌های ارتباطی و مواجهه تدریجی با موقعیت‌های اجتماعی، به کاهش اضطراب خود کمک کنند. علاوه بر این، استفاده از تکنیک‌های تنفس عمیق و مدیتیشن می‌تواند به کاهش استرس و اضطراب کمک کند. همچنین، حمایت و پشتیبانی از سوی دوستان و خانواده نقش مهمی در مدیریت این اختلال ایفا می‌کند.
تأثیر اختلال اضطراب اجتماعی بر روابط اجتماعی و کاری
فوبیای اجتماعی یا ترس از حضور در جمع می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر زندگی اجتماعی و حرفه‌ای فرد داشته باشد. کسانی که به این اختلال مبتلا هستند ممکن است از شرکت در فعالیت‌های گروهی، تعامل با همکاران یا حضور در جلسات کاری پرهیز کنند. این اجتناب‌ها می‌تواند به انزوا، کاهش فرصت‌های شغلی و حتی کاهش کارایی در محیط کار منجر شود؛ بنابراین، درمان به‌موقع و موثر این مشکل اهمیت زیادی دارد.
چگونه با اضطراب اجتماعی زندگی کنیم؟
زندگی با این اختلال می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، اما با بهره‌گیری از روش‌های درمانی مناسب و حمایت خانواده و دوستان، امکان بهبودی وجود دارد. نخستین گام، پذیرش مشکل و مراجعه به متخصص روان‌شناسی یا روان‌پزشکی است. سپس با پیروی از برنامه‌های درمانی مانند درمان شناختی رفتاری (CBT) و مصرف داروها تحت نظر پزشک، می‌توان علائم را کاهش داده و کیفیت زندگی را ارتقاء داد. علاوه بر این، انجام تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن، یوگا و ورزش منظم نیز به تقویت سلامت روان کمک می‌کند.
روان‌درمانی و مشاوره برای افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی
روان‌درمانی و مشاوره نقش بسیار مهمی در درمان اضطراب اجتماعی ایفا می‌کنند. جلسات مشاوره با روان‌شناس یا مشاور به فرد کمک می‌کند تا ریشه‌ها و عوامل موثر بر اضطراب اجتماعی را بشناسد و با بهره‌گیری از روش‌های روان‌درمانی، الگوهای فکری و رفتاری منفی خود را تغییر دهد. علاوه بر این، شرکت در گروه‌های حمایتی و جلسات درمان گروهی می‌تواند فرصت مناسبی برای به اشتراک گذاشتن تجربیات و دریافت حمایت اجتماعی فراهم کند.
جمع‌بندی
اختلال اضطراب اجتماعی یکی از مشکلات جدی است که تاثیر عمیقی بر زندگی فرد می‌گذارد. خوشبختانه روش‌های متعددی برای درمان و کنترل این اختلال وجود دارد. از جمله این روش‌ها می‌توان به درمان شناختی-رفتاری، مصرف داروهای ضداضطراب و ضدافسردگی، و همچنین بهره‌گیری از تکنیک‌های مدیتیشن و تمرینات تنفسی اشاره کرد. علاوه بر این، دریافت حمایت اجتماعی و مراجعه به روان‌شناس یا مشاور نقش مهمی در بهبود وضعیت روانی فرد دارد. با بهره‌گیری از این راهکارها، افراد مبتلا قادر خواهند بود علائم خود را کاهش داده و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند.
“با دکتر حسین زاده بختوری، اعتمادی به آینده سالمتان”
دکتر مهرداد حسین زاده بختوری، متخصص جراحی مغز و اعصاب، با سال‌ها تجربه و تخصص در زمینه درمان مشکلات مغزی، نخاعی و عصبی، به بیماران خدمات درمانی و جراحی ارائه می‌دهند. ایشان با بهره‌گیری از تکنیک‌های پیشرفته و نوین در جراحی‌های مغز و اعصاب، توانسته‌اند به بسیاری از بیماران در بهبود وضعیت سلامتی و کیفیت زندگی کمک کنند.
دکتر حسین زاده بختوری علاوه بر تخصص جراحی، به اهمیت مراقبت‌های پس از جراحی نیز توجه ویژه دارند و همواره در ارائه راهکارهای مؤثر برای تسریع روند بهبودی بیماران از روش‌های مدرن فیزیوتراپی و درمان‌های تکمیلی استفاده می‌کنند. ایشان در زمینه درمان مشکلاتی مانند دیسک کمر، آسیب‌های نخاعی، تومورهای مغزی، و مشکلات عصبی دیگر با دقت و دانش بالا عمل می‌کنند.
با توجه به تجربه و دستاوردهای موفق ایشان در درمان بیماری‌های مغز و اعصاب، بیماران می‌توانند با اطمینان کامل از درمان‌های مؤثر و به‌روز بهره‌مند شوند.