آسیب مغزی و دلایل، علائم و روش‌های درمانی آن

آسیب مغزی زمانی رخ می‌دهد که مغز بر اثر ضربه مستقیم به سر (مانند سقوط یا تصادف رانندگی) یا عوامل داخلی (مانند سکته مغزی) دچار آسیب شود.

پزشکان معمولاً این وضعیت را صدمه مغزی می‌نامند، زیرا این اصطلاح به‌طور دقیق‌تری تغییرات ایجادشده در مغز را توصیف می‌کند.

برخلاف زخم‌ها و آسیب‌های دیگر بدن که به‌طور طبیعی ترمیم می‌شوند، مغز فرآیند بهبودی متفاوتی دارد. روند بهبود و بازیابی عملکرد آن به علت آسیب و شدت علائم بستگی دارد.

در این مقاله، انواع آسیب مغزی، دلایل، علائم و روش‌های درمان آن را بررسی خواهیم کرد.

انواع صدماتی که منجر به آسیب مغزی می‌شوند

پزشکان معمولاً آسیب مغزی ناشی از صدمات را به دو دسته تقسیم می‌کنند: ضربه مغزی و آسیب‌های غیرضربه‌ای.

آسیب‌های مغزی ضربه‌ای به دلیل وارد شدن ضربه مستقیم، لرزش یا آسیب چرخشی به سر ایجاد می‌شوند که موجب صدمه به مغز می‌شود.

انواع ضربه مغزی

آسیب بسته به سر زمانی رخ می‌دهد که نیروی خارجی، مانند وارد آمدن ضربه به سر، به مغز وارد می‌شود. این نیرو به داخل جمجمه نفوذ نمی‌کند اما ممکن است موجب صدمه و ورم مغزی شود.

صدمه مغزی همراه با غش به اختلال در عملکرد مغز اشاره دارد که می‌تواند اثرات مشابهی با آسیب بسته یا نفوذی ایجاد کند.

ایجاد لخته خون در مغز به خونریزی یا کبودی در مغز اطلاق می‌شود که به‌دلیل ضربه یا تکان خوردن سر به وجود می‌آید.

آسیب نفوذی نوعی آسیب مغزی است که معمولاً به دلیل برخورد گلوله، چاقو یا اشیاء تیز دیگر به مغز ایجاد می‌شود.

سندروم تکان دادن کودک که به آن ضربه مغزی آزاری نیز گفته می‌شود، به دلیل تکان دادن شدید و مکرر کودک کم‌سن اتفاق می‌افتد.

انواع آسیب مغزی اکتسابی

پزشکان آسیب مغزی غیر ضربه‌ای را اغلب آسیب مغزی اکتسابی نیز می‌نامند. نمونه‌هایی از این نوع آسیب‌ها عبارتند از:

• آسیب‌های هیپوکسی یا کمبود اکسیژن: این آسیب به سلول‌های مغزی وارد می‌شود و معمولاً به دلیل کمبود اکسیژن در مغز رخ می‌دهد.
• عفونت یا التهاب مغزی: عفونت‌هایی مانند مننژیت می‌توانند باعث ایجاد این نوع آسیب مغزی شوند.
• سکته مغزی: سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که جریان خون به مغز قطع شود، که معمولاً به دلیل لخته خون یا خونریزی مغزی ایجاد می‌شود.
• تومور: این نوع آسیب مغزی شامل سرطان مغز و بیماری‌های مرتبط با سرطان است.

علت بروز آسیب مغزی

آسیب مغزی ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود و در برخی موارد، چندین عامل به‌طور هم‌زمان باعث بروز این آسیب می‌شوند. در ادامه، لیستی از دلایل رایج آسیب مغزی را با شما به اشتراک می‌گذاریم:

• ضربات انفجاری
• ضربه به مغز، مانند مشت خوردن به سر
• سقوط
• برخورد گلوله
• تصادف با وسایل نقلیه موتوری
• لرزاندن نوزاد

همانطور که پیش‌تر اشاره شد، در برخی موارد دلایل آسیب مغزی به صورت غیر ضربه‌ای هستند. به عنوان مثال:

• خفگی
• غرق شدن
• مصرف بیش از حد دارو
• قرار گرفتن در معرض سموم یا آلاینده‌هایی مانند منواکسید کربن یا سرب
• عفونت‌ها مانند آنسفالیت یا مننژیت
• تشنج

این موارد می‌توانند نمونه‌هایی از آسیب مغزی غیر ضربه‌ای باشند.

علائم آسیب مغزی

مغز یک اندام بسیار پیچیده است و هر بخش از آن وظایف خاصی را بر عهده دارد. بنابراین، منطقه آسیب‌دیده مغز نقش تعیین‌کننده‌ای در علائم فرد دارد. تورم مغزی که معمولاً بر کل مغز تأثیر می‌گذارد، می‌تواند علائم متنوعی را به همراه داشته باشد.

دلایل آسیب مغزی

برخی از علائم عمومی که پزشکان معمولاً آن‌ها را با آسیب مغزی مرتبط می‌دانند عبارتند از:

• مشکل در تعادل
• تاری دید
• گیجی
• مشکل در صحبت کردن به‌طور واضح و شمرده
• سردرد
• مشکلات حافظه
• تشنج

علاوه بر این، آسیب مغزی می‌تواند باعث تغییرات شخصیت و همچنین بروز علائم جسمی شود. گاهی اوقات نیز پزشک می‌تواند با توجه به ناحیه آسیب‌دیده مغز، برخی علائم را پیش‌بینی کند.

صدمه به بخش‌های خاص مغز

اگر آسیب مغزی به بخش‌های خاصی از مغز وارد شود، ممکن است عواقب جدی را به دنبال داشته باشد. این بخش‌های خاص عبارتند از:

• لوب فرونتال: قسمت جلوی مغز (زیر پیشانی) که مسئول صحبت کردن، شخصیت، احساسات و قضاوت است.
• لوب تمپورال: قسمت‌های جانبی مغز (زیر گوش) که وظیفه مدیریت حافظه، درک کلمات شنیده‌شده و کنترل شنوایی را بر عهده دارد.
• لوب پاریتال: قسمت میانی مغز که مسئول بسیاری از حواس پنجگانه، از جمله احساس لمس است.
• لوب اکسیپیتال: قسمت پشتی مغز که مسئول بینایی و هماهنگی دیداری-فضایی است.

صدمات ساقه مغز می‌تواند فاجعه‌بار باشد. ساقه مغز در قسمت پایین پشت سر قرار دارد و وظیفه آن کنترل تنفس، ضربان قلب و چرخه خواب است. همچنین، باید توجه داشت که علائم آسیب مغزی ممکن است بسته به آسیب دیدن سمت چپ یا راست مغز متفاوت باشند.

بیشتر بدانید: نمونه برداری از تومور مغزی

بیشتر بدانید: نمونه برداری از تومور مغزی

بیشتر بدانید: جراحی فیوژن ستون فقرات

آسیب مغزی چگونه تشحیص داده می شود؟

در تشخیص آسیب مغزی، پزشک ابتدا به علائم فرد و رویدادهایی که ممکن است منجر به آسیب مغزی شده باشد توجه می‌کند. به عنوان مثال، ممکن است بپرسد آیا فرد هوشیاری خود را برای مدت زمانی از دست داده است؟ در برخی موارد، ممکن است نیاز باشد این سوال همراه با فردی که در هنگام آسیب مغزی با او بوده است، پاسخ داده شود.

همچنین، تغییرات در رفتار فرد و نحوه صحبت و پاسخ دادن به دیگران می‌تواند در تشخیص آسیب مغزی مؤثر باشد. علاوه بر این، پزشکان از آزمایش‌ها و تست‌های دیگری برای تعیین میزان آسیب دیدگی مغز استفاده می‌کنند. نمونه‌هایی از این تست‌ها عبارتند از:

• مطالعات تصویربرداری: آزمایش‌هایی مانند سی تی اسکن یا سایر روش‌های تصویربرداری می‌توانند تومور، خونریزی یا سایر آسیب‌های مغزی را نشان دهند.
• آزمایش خون: انجام آزمایش خون برای شناسایی علائم عفونت یا عدم تعادل الکترولیتی می‌تواند به تشخیص علل و عوارض ناشی از آسیب مغزی کمک کند.
• ارزیابی مغز: پزشکان آزمایش‌هایی طراحی کرده‌اند که به طور خاص به بررسی حافظه، حل مسائل و تمرکز می‌پردازند.

علاوه بر موارد ذکر شده، دلایل احتمالی زیادی برای آسیب مغزی وجود دارد. بسته به علائم و نوع آسیب فرد، ممکن است انجام آزمایش‌های اضافی نیز ضروری باشد تا پزشکان بتوانند تشخیص دقیق‌تری ارائه دهند و برنامه درمانی مناسبی را برای بیمار تنظیم کنند.

درمان آسیب مغزی

درمان آسیب‌های مغزی بسته به نوع آسیب و علائم فرد می‌تواند متفاوت باشد. زمانی که پزشکان میزان آسیب مغزی را تشخیص می‌دهند، درمان آن ممکن است با گذشت زمان تغییر کند و به‌طور خاص متناسب با وضعیت فرد تنظیم شود.

بر اساس آمار موسسه ملی اختلالات عصبی و سکته مغزی، حدود 50 درصد از بیمارانی که دچار صدمات شدید به سر شده‌اند، نیاز به عمل جراحی دارند. در مواردی که خونریزی شدید در مغز رخ داده یا تومور یا اشیاء خارجی در جمجمه یا مغز وجود داشته باشد، جراحی معمولاً بهترین گزینه درمانی است.

در طول عمل، جراح ممکن است از ابزارهای ویژه‌ای برای نظارت بر فشار داخل جمجمه یا برای تخلیه خون و یا مایع نخاعی مغزی استفاده کند. این اقدامات می‌تواند به کاهش فشار در مغز کمک کرده و از ادامه آسیب جلوگیری کند.

اگر آسیب مغزی فرد شدید باشد یا این عارضه منجر به آسیب‌های دیگر به بدن شده باشد، پزشک ممکن است لوله تنفسی را در بینی بیمار قرار دهد. این لوله تا زمانی که مغز و بدن فرد بهبود یابد، از تنفس بیمار پشتیبانی خواهد کرد. همچنین، برای درمان عفونت، پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک تجویز کند یا برای عدم تعادل الکترولیتی داروهایی برای بیمار تجویز نماید.

پس از درمان مراحل حادترین آسیب مغزی، پزشکان ممکن است روش‌های درمانی زیر را توصیه کنند:

• کار درمانی
• فیزیوتراپی
• روان‌درمانی
• گفتار درمانی

آسیب مغزی می‌تواند به زمان طولانی برای بهبودی نیاز داشته باشد. برخی افراد ممکن است هیچ‌گاه به طور کامل به عملکرد شناختی خود قبل از آسیب بازنگردند. اما با گذشت زمان و انتخاب روش درمانی مناسب، پزشکان قادرند با همکاری با فرد و عزیزان او، انتظارات واقع‌بینانه‌ای از روند بهبودی فرد ایجاد کنند.

سخن پایانی

“با دکتر حسین زاده بختوری، اعتمادی به آینده سالمتان”

دکتر مهرداد حسین زاده بختوری، متخصص جراحی مغز و اعصاب، با سال‌ها تجربه و تخصص در زمینه درمان مشکلات مغزی، نخاعی و عصبی، به بیماران خدمات درمانی و جراحی ارائه می‌دهند. ایشان با بهره‌گیری از تکنیک‌های پیشرفته و نوین در جراحی‌های مغز و اعصاب، توانسته‌اند به بسیاری از بیماران در بهبود وضعیت سلامتی و کیفیت زندگی کمک کنند.

دکتر حسین زاده بختوری علاوه بر تخصص جراحی، به اهمیت مراقبت‌های پس از جراحی نیز توجه ویژه دارند و همواره در ارائه راهکارهای مؤثر برای تسریع روند بهبودی بیماران از روش‌های مدرن فیزیوتراپی و درمان‌های تکمیلی استفاده می‌کنند. ایشان در زمینه درمان مشکلاتی مانند دیسک کمر، آسیب‌های نخاعی، تومورهای مغزی، و مشکلات عصبی دیگر با دقت و دانش بالا عمل می‌کنند.

با توجه به تجربه و دستاوردهای موفق ایشان در درمان بیماری‌های مغز و اعصاب، بیماران می‌توانند با اطمینان کامل از درمان‌های مؤثر و به‌روز بهره‌مند شوند.