سندرم تترد کورد(Tethered Cord Syndrome) یا «طناب نخاعی گیر افتاده» یکی از اختلالات مهم و نسبتاً نادر سیستم عصبی است که اغلب در کودکان تشخیص داده می‌شود، اما می‌تواند در نوجوانان و بزرگسالان نیز بروز کند. در این وضعیت، نخاع به‌طور غیرطبیعی به بافت‌های اطراف ستون فقرات متصل می‌شود و این اتصال باعث کشش و محدودیت حرکت نخاع در کانال نخاعی می‌گردد. نتیجه این کشش ممکن است بروز علائم عصبی، مشکلات اسکلتی و حتی اختلالات ادراری و گوارشی باشد.
اهمیت شناخت این بیماری در آن است که بسیاری از علائم اولیه، مانند درد کمر یا تغییر شکل پاها، ممکن است با مشکلات ساده اسکلتی یا ارتوپدی اشتباه گرفته شوند. در حالی که تشخیص زودهنگام و درمان به‌موقع سندرم تترد کورد می‌تواند از آسیب‌های جدی و غیرقابل برگشت به اعصاب جلوگیری کند.
این مقاله با زبانی ساده و کاربردی تلاش می‌کند شما را با علل، علائم، روش‌های تشخیص و درمان این بیماری آشنا کند تا در صورت مشاهده نشانه‌ها، بتوانید اقدامات لازم برای پیگیری و درمان به‌موقع انجام دهید.
تا انتهای این مقاله از دکتر حسین زاده بختوری، متخصص و جراح مغز و اعصاب همراه ما باشید.
سندرم تترد کورد چیست ؟
سندرم تترد کورد (Tethered Cord Syndrome) اختلالی در نخاع است که در آن نخاع به‌طور غیرطبیعی به بافت‌های اطراف ستون فقرات متصل یا گیر می‌کند. در حالت طبیعی، نخاع باید درون کانال نخاعی آزادانه حرکت کند، اما در این بیماری، هر بار که ستون فقرات رشد می‌کند یا حرکتی شدید انجام می‌شود، نخاع تحت کشش قرار می‌گیرد. این کشش مداوم می‌تواند به مرور باعث آسیب عصبی، اختلال در حرکت پاها، تغییر شکل ستون فقرات و حتی مشکلات ادراری و گوارشی شود.
این سندرم ممکن است به‌صورت مادرزادی (همراه با ناهنجاری‌هایی مانند اسپینا بیفیدا یا لیپوم نخاعی) وجود داشته باشد یا به شکل اکتسابی پس از جراحی‌ها، ضربه‌ها یا عفونت‌های نخاعی ایجاد شود.
شناخت این بیماری اهمیت بالایی دارد، زیرا تشخیص به‌موقع می‌تواند با جراحی نخاع را آزاد کرده و از بروز عوارض جدی جلوگیری کند. در غیر این صورت، آسیب‌های ناشی از کشش نخاع ممکن است دائمی و غیرقابل برگشت باشند.
علل و عوامل ایجاد سندرم تترد کورد
سندرم تترد کورد(Tethered Cord Syndrome) یکی از اختلالات مهم نخاعی است که می‌تواند در کودکان و بزرگسالان بروز کند. این بیماری ناشی از چسبندگی یا گیر افتادن نخاع به بافت‌های اطراف ستون فقرات است و بسته به شرایط فرد، ممکن است منشأ مادرزادی یا اکتسابی داشته باشد.
علل مادرزادی
بخش قابل توجهی از بیماران مبتلا به سندرم تترد کورد از بدو تولد با این اختلال همراه هستند. در این موارد، نقص در بسته شدن لوله عصبی یا شکل‌گیری نخاع در دوران جنینی عامل اصلی است. از جمله علل مهم مادرزادی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اسپینا بیفیدا اوکولتا (Spina bifida occulta): یکی از شایع‌ترین ناهنجاری‌های مادرزادی ستون فقرات که در آن مهره‌ها به‌طور کامل بسته نمی‌شوند و می‌تواند زمینه‌ساز چسبندگی نخاع شود.
- فیلام ترمیناله ضخیم: فیلام رشته‌ای نازک است که انتهای نخاع را نگه می‌دارد و ضخیم شدن غیرطبیعی آن باعث کشش بیش از حد نخاع می‌شود.
- لیپوم نخاعی یا فیلام چرب: وجود توده چربی در انتهای نخاع یا اطراف آن مانع حرکت آزاد نخاع می‌شود.
- دیسرافیسم‌های نخاعی: مجموعه‌ای از ناهنجاری‌های عصبی مادرزادی که با چسبندگی نخاع همراه هستند.
علل اکتسابی
در برخی افراد، سندرم تترد کورد پس از تولد و در طول زندگی ایجاد می‌شود. این نوع کمتر از شکل مادرزادی شایع است، اما اهمیت بالایی دارد زیرا قابل پیشگیری یا کنترل است. مهم‌ترین علل اکتسابی عبارتند از:
- جراحی‌های قبلی نخاع یا ستون فقرات: تشکیل بافت اسکار و چسبندگی پس از عمل جراحی می‌تواند نخاع را تحت کشش قرار دهد.
- ضربه‌های نخاعی (تروما): آسیب‌های شدید به ستون فقرات می‌تواند باعث ایجاد اتصال غیرطبیعی نخاع به بافت‌های اطراف شود.
- عفونت‌ها و التهاب‌ها: برخی عفونت‌ها در ناحیه نخاع باعث تشکیل بافت فیبروز و در نهایت گیر افتادن نخاع می‌شوند.
به طور کلی، چه علت مادرزادی باشد و چه اکتسابی، نتیجه نهایی یکسان است: نخاع آزادانه حرکت نمی‌کند و تحت کشش قرار می‌گیرد؛ موضوعی که در صورت عدم تشخیص به‌موقع می‌تواند به آسیب‌های عصبی جدی منجر شود.
علائم و نشانه های سندرم تترد کورد
سندرم تترد کورد می‌تواند با مجموعه‌ای از علائم عصبی، اسکلتی و گاهی مشکلات ادراری و گوارشی ظاهر شود و شدت آن‌ها بسته به سن بیمار و میزان کشش نخاع متفاوت است. یکی از شایع‌ترین علائم، درد مزمن در ناحیه کمر و پاها است که معمولاً با فعالیت یا نشستن طولانی تشدید می‌شود. برخی بیماران ممکن است دچار ضعف یا بی‌حسی در اندام‌های تحتانی، اختلال در راه رفتن یا لنگیدن شوند و به مرور اسکولیوز (انحراف ستون فقرات) یا تغییر شکل پاها در آن‌ها ظاهر شود.
در گروهی دیگر، مشکلات ادراری و گوارشی برجسته هستند؛ مانند بی‌اختیاری یا تکرر ادرار، احتباس ادراری، یبوست یا بی‌اختیاری مدفوع. در کودکان، نشانه‌های ظاهری روی پوست ناحیه کمری می‌تواند سرنخ مهمی برای تشخیص باشد، از جمله لکه‌های پوستی پررنگ یا قرمز، پرمویی غیرطبیعی یا یک حفره کوچک و غیرعادی.
این علائم معمولاً با گذر زمان پیشرفت می‌کنند و در صورت بی‌توجهی می‌توانند باعث آسیب دائمی عصبی شوند؛ بنابراین آگاهی والدین و مراجعه زودهنگام به متخصص، نقش حیاتی در پیشگیری از عوارض جدی این بیماری دارد.
عوارض و خطرات عدم درمان سندرم تترد کورد
اگر سندرم تترد کورد به‌موقع تشخیص داده نشود و درمان نشود، می‌تواند به مرور باعث آسیب‌های عصبی جبران‌ناپذیر شود. کشش مداوم نخاع در این بیماری، خون‌رسانی و عملکرد اعصاب را مختل کرده و علائم به‌صورت پیشرونده شدت می‌یابند. از مهم‌ترین عوارض ناشی از عدم درمان می‌توان به ضعف یا فلج دائمی اندام‌های تحتانی، تغییر شکل ستون فقرات مانند اسکولیوز، مشکلات جدی در کنترل ادرار و مدفوع، دردهای مزمن عصبی و کاهش کیفیت زندگی اشاره کرد. در کودکان، این آسیب‌ها علاوه بر مشکلات حرکتی و عصبی می‌تواند رشد طبیعی را نیز مختل کند و در بزرگسالان ناتوانی‌های حرکتی و ادراری ممکن است دائمی باقی بماند. نکته مهم این است که بسیاری از این عوارض با تشخیص و درمان به‌موقع قابل پیشگیری هستند؛ اما در صورت پیشرفت بیماری، حتی پس از جراحی، بخشی از آسیب‌ها ممکن است برگشت‌ناپذیر باشد.
روش های تشخیص سندرم تترد کورد
تشخیص سندرم تترد کورد نیازمند دقت بالای پزشک و استفاده از روش‌های تخصصی است، زیرا بسیاری از علائم آن می‌تواند با دیگر بیماری‌های ستون فقرات یا سیستم عصبی اشتباه گرفته شود. اولین گام در تشخیص، معاینه بالینی دقیق توسط متخصص مغز و اعصاب یا جراح ستون فقرات است. پزشک با بررسی علائم حرکتی، حسی، قدرت عضلات، وضعیت راه رفتن، تغییرات اسکلتی و مشکلات ادراری و گوارشی، می‌تواند احتمال وجود این سندرم را ارزیابی کند. در کودکان، مشاهده علائم پوستی غیرطبیعی در ناحیه کمر، مانند لکه‌های پررنگ، پرمویی یا حفره‌های کوچک، می‌تواند هشداری برای بررسی بیشتر باشد.
ابزار اصلی برای تشخیص قطعی این بیماری، تصویربرداری MRI است که امکان مشاهده مستقیم نخاع و محل گیر افتادن یا چسبندگی آن را فراهم می‌کند. MRI می‌تواند ضخامت فیلام ترمیناله، وجود لیپوم نخاعی و سایر ناهنجاری‌های مادرزادی و اکتسابی را مشخص کند. در برخی موارد خاص، پزشک ممکن است از سی‌تی‌اسکن یا تست‌های تکمیلی مانند مطالعه اورودینامیک (ارزیابی عملکرد مثانه) برای بررسی دقیق‌تر استفاده کند.
به طور کلی، ترکیب معاینه بالینی دقیق و تصویربرداری MRI مطمئن‌ترین روش برای تشخیص سندرم تترد کورد است و تشخیص به‌موقع نقش حیاتی در پیشگیری از پیشرفت آسیب‌های عصبی و بهبود کیفیت زندگی بیمار دارد.
روش های درمان سندرم تترد کورد
اصلی‌ترین روش درمان سندرم تترد کورد، جراحی آزادسازی نخاع (Detethering surgery) است. در این عمل، جراح با استفاده از میکروسکوپ و ابزارهای دقیق، چسبندگی‌ها یا بافت‌های غیرطبیعی مانند فیلام ضخیم یا لیپوم را برمی‌دارد تا نخاع بتواند دوباره آزادانه حرکت کند. هدف از جراحی جلوگیری از کشش بیشتر نخاع و پیشرفت علائم است، هرچند در مواردی که آسیب عصبی دیر تشخیص داده شود، ممکن است بخشی از مشکلات بیمار به‌طور کامل برطرف نشود.
علاوه بر جراحی، در برخی بیماران با علائم خفیف یا بیماری پایدار، پزشک ممکن است توصیه کند که بیمار تحت پیگیری بالینی و تصویربرداری دوره‌ای (MRI) قرار گیرد. این رویکرد بیشتر زمانی به‌کار می‌رود که خطر جراحی بیشتر از منافع آن باشد یا علائم محدود و غیرپیشرونده باشند.
مراقبت‌های پس از جراحی نیز اهمیت زیادی دارند و شامل بررسی دقیق علائم عصبی، فیزیوتراپی برای بهبود عملکرد حرکتی و در برخی بیماران مشاوره اورولوژی برای مدیریت مشکلات ادراری است.
به‌طور کلی، تصمیم‌گیری در مورد درمان سندرم تترد کورد به شدت علائم، علت زمینه‌ای، سن بیمار و میزان پیشرفت بیماری بستگی دارد، اما در اغلب موارد، جراحی زودهنگام بهترین گزینه برای پیشگیری از عوارض غیرقابل برگشت محسوب می‌شود.
پیش‌آگهی و کیفیت زندگی بیماران مبتلا به سندرم تترد کورد
پیش‌آگهی بیماران مبتلا به سندرم تترد کورد به زمان تشخیص، شدت علائم و نوع درمان بستگی دارد. تشخیص زودهنگام و جراحی به موقع معمولاً می‌تواند از پیشرفت آسیب‌های عصبی جلوگیری کند و عملکرد حرکتی، کنترل ادرار و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد. در مقابل، تشخیص دیرهنگام یا عدم درمان می‌تواند منجر به ضعف یا فلج دائمی اندام‌های تحتانی، مشکلات اسکلتی مانند اسکولیوز و اختلالات ادراری و گوارشی شود که در بسیاری موارد برگشت‌ناپذیر هستند.
کیفیت زندگی بیماران به شدت تحت تأثیر علائم عصبی و اسکلتی، درد مزمن، محدودیت حرکتی و مشکلات ادراری قرار دارد. انجام فیزیوتراپی، پیگیری پزشکی منظم و مدیریت مناسب مشکلات ادراری و گوارشی می‌تواند به حفظ استقلال و کاهش محدودیت‌های روزمره کمک کند. به‌طور کلی، مراقبت‌های پزشکی به موقع، جراحی مناسب و حمایت‌های توان‌بخشی نقش کلیدی در بهبود پیش‌آگهی و کیفیت زندگی این بیماران دارند.
پیشگیری و توصیه های کاربردی به بیماران و خانواده ها
سندرم تترد کورد می‌تواند مادرزادی یا اکتسابی باشد و در بسیاری از موارد پیشگیری کامل از آن ممکن نیست، اما تشخیص زودهنگام و مراقبت‌های مناسب می‌تواند از پیشرفت بیماری و بروز عوارض جدی جلوگیری کند. مهم‌ترین توصیه به خانواده‌ها این است که به علائم هشداردهنده در کودکان توجه ویژه داشته باشند؛ نشانه‌هایی مانند درد مداوم کمر، تغییر در راه رفتن، ضعف اندام‌ها، بی‌اختیاری ادرار یا وجود علائم پوستی غیرطبیعی در ناحیه کمر باید جدی گرفته شده و کودک برای بررسی‌های بیشتر نزد متخصص مغز و اعصاب یا جراح ستون فقرات ارجاع داده شود.
برای بزرگسالان نیز توجه به دردهای مزمن و پیشرونده کمر یا پاها و مشکلات ادراری اهمیت دارد، زیرا ممکن است ناشی از سندرم تترد کورد تشخیص‌داده‌نشده در کودکی باشد. همچنین افرادی که سابقه جراحی نخاع یا ضربه‌های شدید به ستون فقرات دارند، در صورت مشاهده علائم مشکوک باید پیگیری پزشکی منظم داشته باشند.
اقدامات مهم دیگر شامل تصویربرداری دوره‌ای (MRI) در بیماران پرخطر، انجام فیزیوتراپی پس از درمان و رعایت توصیه‌های پزشک برای جلوگیری از آسیب مجدد نخاع است. به طور کلی، آگاهی خانواده‌ها، مراجعه به موقع به پزشک و پیگیری مداوم بهترین راه برای پیشگیری از عوارض غیرقابل برگشت این بیماری محسوب می‌شود.
کلام پایانی
“با دکتر حسین زاده بختوری، اعتمادی به آینده سالمتان”
دکتر مهرداد حسین زاده بختوری، متخصص جراحی مغز و اعصاب، با سال‌ها تجربه و تخصص در زمینه درمان مشکلات مغزی، نخاعی و عصبی، به بیماران خدمات درمانی و جراحی ارائه می‌دهند. ایشان با بهره‌گیری از تکنیک‌های پیشرفته و نوین در جراحی‌های مغز و اعصاب، توانسته‌اند به بسیاری از بیماران در بهبود وضعیت سلامتی و کیفیت زندگی کمک کنند.
دکتر حسین زاده بختوری علاوه بر تخصص جراحی، به اهمیت مراقبت‌های پس از جراحی نیز توجه ویژه دارند و همواره در ارائه راهکارهای مؤثر برای تسریع روند بهبودی بیماران از روش‌های مدرن فیزیوتراپی و درمان‌های تکمیلی استفاده می‌کنند. ایشان در زمینه درمان مشکلاتی مانند دیسک کمر، آسیب‌های نخاعی، تومورهای مغزی، و مشکلات عصبی دیگر با دقت و دانش بالا عمل می‌کنند.