سندروم طناب مرکزی یا CCS به آسیب ناقص طناب نخاعی در ناحیه گردن اطلاق میشود که منجر به ضعف حرکتی بیشتر در اندام‌های فوقانی نسبت به تحتانی میشود. این آسیب معمولاً ناشی از صدماتی است که باعث باز شدن غیرطبیعی و بیش از حد مفاصل استخوانی یا رشد غیرطبیعی استخوان میشود، بدون آنکه به مهره‌ها آسیب وارد کند. این سندروم به‌طور معمول به دلیل آسیب‌های ناشی از هیپراکستنشن (کشیدگی بیش از حد) در ناحیه گردن رخ می‌دهد و ممکن است با مشکلات مادرزادی یا تنگی دژنراتیو کانال نخاعی همراه باشد. در نهایت، این وضعیت می‌تواند باعث افزایش نیروهای فشاری، ادم (ورم) و هموراژی (خونریزی) شود.
سندروم طناب مرکزی
سندروم طناب مرکزی یا Central Cord Syndrome اختلالی است که به‌دلیل آسیب به طناب نخاعی در ناحیه گردن رخ می‌دهد. این آسیب منجر به ضعف حرکتی گسترده‌ای میشود که بیشتر اندام‌های بالایی بدن را نسبت به اندام‌های تحتانی درگیر می‌کند. صدماتی که باعث این سندروم می‌شوند معمولاً شامل رشد غیرطبیعی استخوان‌ها هستند و آسیب مستقیم به ستون فقرات وارد نمی‌کنند.
انواع آسیب وارده بر طناب نخاعی
آسیب‌های نخاعی کامل (Complete)
آسیب نخاعی کامل (Complete Spinal Injury) زمانی رخ می‌دهد که ارتباط میان نخاع و مغز قطع شود، که منجر به آسیب شدید نخاعی و از دست دادن کامل عملکرد حسی و حرکتی در فرد می‌گردد. این نوع آسیب ممکن است به‌دلیل قطع عرضی نخاع، کشش طولی طناب نخاعی، آسیب‌های عروقی یا فشار شدید به نخاع به وجود آید. احتمال بازگشت به وضعیت قبلی در این شرایط بسیار ضعیف است.
آسیب‌های نخاعی ناکامل (Incomplete)
آسیب‌های نخاعی ناکامل (Incomplete) به حالتی اطلاق میشود که فرد بخشی از عملکرد حسی و حرکتی خود را از دست می‌دهد، اما این امکان وجود دارد که برخی از عملکردها به مرور زمان بازگردند.
مکانیسم و علت آسیب دیدگی
سندروم طناب مرکزی (Central Cord Syndrome) معمولاً در بیمارانی که دچار آسیب‌های ناشی از اتساع یا بازشدگی بیش از حد می‌شوند، رخ می‌دهد. در این شرایط، طناب نخاعی بین اسپوندیلوز قدامی گردنی و رباط پشتی کانال نخاعی (که به آن رباط زرد یا فلاوم نیز گفته میشود) فشرده و باریک میشود. رباط زرد یک رباط قوی است که قسمت تیغه‌ها یا لامینای قوس مهره‌ای دو مهره مجاور را به یکدیگر متصل می‌کند. این رباط از طناب نخاعی و عناصر عصبی محافظت کرده و باعث ثبات نخاع میشود، به‌گونه‌ای که از حرکت بیش از حد مهره‌ها جلوگیری می‌کند.
آسیب در این حالت به‌دلیل فشار قدامی و خلفی بر نخاع اتفاق می‌افتد و ممکن است منجر به ادم، خونریزی یا ایسکمی (کم‌خونی موضعی) در بخش مرکزی طناب نخاعی گردد. بسیاری از آسیب‌ها در ناحیه وسط به پایین طناب نخاعی گردن اتفاق می‌افتد. به‌دلیل ساختار لایه‌ای راه‌های عصبی (مانند راه هرمی یا راه قشری نخاعی)، با فیبرهای عصبی میانه در ناحیه بازو و جانبی در ناحیه پا، بازوها در مقایسه با پاها بیشتر تحت تأثیر قرار می‌گیرند و این امر منجر به اختلالات حرکتی میشود.
علائم بیماری سندرم طناب مرکزی
ضعف حرکتی در اندام‌های بالایی و درگیری کمتر اندام‌های تحتانی
اختلال حسی در نواحی پایین‌تر از محل آسیب
مشکلات مربوط به مثانه مانند بی‌اختیاری ادرار
دلایل ایجاد سندرم طناب مرکزی
علت ایجاد سندروم طناب مرکزی به دو دسته تقسیم میشود:
آسیب‌های ضربه‌ای:
بیشتر آسیب‌هایی که به طناب نخاعی وارد می‌شوند، از نوع ضربه‌ای هستند که باعث ضایعه نخاعی و آسیب به نخاع می‌شوند. این آسیب‌ها ممکن است بر اثر تصادفات جاده‌ای، سقوط از ارتفاع، حرکات ورزشی شدید و غیره اتفاق بیفتد و در نهایت منجر به موارد زیر شود:
- دررفتگی یا شکستگی ناحیه ستون فقرات (یا به طور همزمان)
- صدمات عروقی ناشی از ضربه
- مشکلات در دیسک بین‌مهره‌ای
- زخم‌های شدید
آسیب‌های غیرضربه‌ای:
اگرچه آسیب‌های وارده به طناب نخاعی معمولاً به‌دلیل آسیب‌های ضربه‌ای هستند، نوع دیگری از آسیب‌ها وجود دارند که ممکن است باعث بروز سندروم طناب مرکزی شوند. این آسیب‌ها شامل موارد زیر هستند:
- انواع عفونت‌ها
- تنگی مجاری نخاعی
- مشکلات عروقی
- لغزش مهره‌ها
- فتق دیسک بین مهره‌ای
- تومورهای ناحیه ستون فقرات
- آرتروز شدید ناحیه ستون فقرات
- بیماری‌هایی مانند اسپینا بیفیدا، میلیت عرضی، سیرنگومیلی، آمیوتروفیک لترال اسکلروزیس، بیماری ام اس (مولتیپل اسکلروزیس) و غیره
وقوع بیماری در چه افرادی شایع است؟
سندروم طناب مرکزی عموماً در افراد بالای ۵۰ سال رخ می‌دهد و به‌دلیل آسیب ناشی از اتساع بیش از حد مهره‌های گردن ایجاد میشود. با این حال، این سندروم ممکن است در هر سنی رخ دهد. حتی در میان ورزشکاران نیز، به‌ویژه به علت آسیب‌های ناشی از اتساع مهره‌های گردن، ممکن است این بیماری مشاهده شود. همچنین، پارگی دیسک ناشی از فشردگی طناب نخاعی قدامی، که بیشتر در زنان شایع است، می‌تواند منجر به بروز این بیماری شود.
بیشتر بدانید: نمونه برداری از تومور مغزی
بیشتر بدانید: نمونه برداری از تومور مغزی
بیشتر بدانید: جراحی فیوژن ستون فقرات
تشخیص بیماری سندروم طناب مرکزی
برای تشخیص سندروم طناب مرکزی، ابتدا شرح حال و سوابق پزشکی فرد بررسی شده و معاینه عصبی کامل انجام میشود. سپس، برای بررسی وضعیت ستون فقرات گردن، از روش‌های تصویربرداری مختلف مانند MRI، سی‌تی‌اسکن و اشعه ایکس استفاده میشود. این روش‌ها به شرح زیر عمل می‌کنند:
- تصویربرداری MRI: این روش از میدان مغناطیسی برای ارائه تصاویر سه‌بعدی از ساختار بدن استفاده می‌کند. MRI قادر است فشردگی طناب نخاعی ناشی از استخوان، دیسک یا هماتوم را به‌وضوح نمایش دهد.
- سی‌تی‌اسکن (CT یا CAT): این روش تصویربرداری با استفاده از اشعه ایکس انجام میشود و شکل، اندازه و محتویات کانال نخاعی و ساختارهای اطراف آن را به‌دقت نشان می‌دهد.
- اشعه ایکس: این روش امکان تهیه عکس یا فیلم از ساختار مهره‌ها و طرح کلی مفاصل را فراهم می‌آورد. اشعه ایکس می‌تواند شکستگی‌ها و دررفتگی‌ها در ستون فقرات را مشخص کند.
درمان جراحی سندروم طناب مرکزی
استفاده از جراحی معمولاً تنها در صورتی ضروری است که فشردگی طناب نخاعی به شدت رخ داده باشد. پیش از ظهور روش‌های تصویربرداری مانند MRI و سی‌تی‌اسکن، جراحی به‌دلیل خطر آسیب به طناب نخاعی متورم گردن و احتمال بدتر شدن نقص، به‌عنوان روشی پرخطر و مضر شناخته می‌شد. اما با پیشرفت تکنولوژی‌های تصویربرداری مانند CT اسکن و MRI، اکنون می‌توان به‌سرعت آسیب‌های ناشی از فتق دیسک بین مهره‌ای و سایر ضایعات را شناسایی کرده و از طریق جراحی، فشردگی را رفع کرد.
در مواردی که بیمار دچار برجستگی قدامی استخوان یا تنگی کانال نخاعی ناشی از ضخیم شدن یا تنگی لیگامان‌ها باشد، جراحی به‌طور حاد انجام نمی‌شود تا زمانی که بیمار به حداکثر بهبود برسد. پس از این مرحله، ارزیابی مجدد وضعیت بیمار انجام شده و بسته به علت اصلی بیماری، ممکن است نیاز به جراحی باشد. اگر پس از دوره بهبودی، ضعف حرکتی قابل توجه، زوال عصبی یا بی‌ثباتی ستون فقرات مشاهده شود، ممکن است جراحی به‌عنوان گزینه درمانی در نظر گرفته شود.
درمان غیر جراحی
درمان غیر جراحی شامل موارد زیر است:
- بی‌حرکت کردن گردن: این روش با استفاده از پروتزهای گردنی انجام میشود که گردن بیمار را بی‌حرکت نگه می‌دارد و از آسیب بیشتر به طناب نخاعی جلوگیری می‌کند.
- استفاده از استروئیدها: در صورتی که منع دارویی وجود نداشته باشد، پزشک می‌تواند از درمان‌های استروئیدی برای کاهش التهاب و بهبود وضعیت بیماری استفاده کند.
- توانبخشی با فیزیوتراپی و کاردرمانی: این درمان‌ها شامل تمرینات فیزیوتراپی و کاردرمانی هستند که بسته به تشخیص پزشک برای درمان سندرم طناب مرکزی پیشنهاد می‌شوند. این روش‌ها به بهبود عملکرد حرکتی و حسی کمک می‌کنند.
کلام پایانی
بسیاری از بیماران مبتلا به سندروم طناب مرکزی بهبودی طبیعی عملکرد حرکتی را تجربه می‌کنند، در حالی که برخی دیگر در ۶ هفته اول پس از آسیب بهبود قابل‌توجهی خواهند داشت. اگر علت اصلی بیماری ادم باشد، ممکن است بهبودی سریعاً پس از مرحله اولیه فلج یا فلج جزئی اندام‌ها اتفاق بیفتد. معمولاً حرکت پاها ابتدا به حالت طبیعی بازمی‌گردد، سپس کنترل مثانه بهبود می‌یابد و در نهایت عملکرد بازوها بهتر خواهد شد. حرکت دست و مهارت انگشت‌ها نیز بعد از آن بهبود می‌یابد. در صورتی که آسیب ناشی از خونریزی یا ایسکمی باشد، احتمال بهبودی بسیار کم است و پیش‌آگهی نشان‌دهنده اثرات منفی بیشتری خواهد بود.
پیش‌آگهی سندروم طناب مرکزی در بیماران جوان معمولاً مثبت است و در مدت زمان کوتاهی، بیشتر بیماران جوان قادر به بهبود و بازگشت به فعالیت‌های روزانه خواهند بود. با این حال، پیش‌آگهی در افراد مسن، چه با مداخله جراحی و چه بدون آن، معمولاً رضایت‌بخش نیست.
“با دکتر حسین زاده بختوری، اعتمادی به آینده سالمتان”
دکتر مهرداد حسین زاده بختوری، متخصص جراحی مغز و اعصاب، با سال‌ها تجربه و تخصص در زمینه درمان مشکلات مغزی، نخاعی و عصبی، به بیماران خدمات درمانی و جراحی ارائه می‌دهند. ایشان با بهره‌گیری از تکنیک‌های پیشرفته و نوین در جراحی‌های مغز و اعصاب، توانسته‌اند به بسیاری از بیماران در بهبود وضعیت سلامتی و کیفیت زندگی کمک کنند.
دکتر حسین زاده بختوری علاوه بر تخصص جراحی، به اهمیت مراقبت‌های پس از جراحی نیز توجه ویژه دارند و همواره در ارائه راهکارهای مؤثر برای تسریع روند بهبودی بیماران از روش‌های مدرن فیزیوتراپی و درمان‌های تکمیلی استفاده می‌کنند. ایشان در زمینه درمان مشکلاتی مانند دیسک کمر، آسیب‌های نخاعی، تومورهای مغزی، و مشکلات عصبی دیگر با دقت و دانش بالا عمل می‌کنند.
با توجه به تجربه و دستاوردهای موفق ایشان در درمان بیماری‌های مغز و اعصاب، بیماران می‌توانند با اطمینان کامل از درمان‌های مؤثر و به‌روز بهره‌مند شوند.