عمل کرانیوپلاستی یا ترمیم جمجمه از پیچیده‌ترین و حساس‌ترین شاخه‌های جراحی مغز و اعصاب است که برای درمان و اصلاح نقص‌های ایجادشده در استخوان جمجمه انجام می‌شود. این جراحی نیازمند دقت و تجربه بالاست و معمولاً در مواردی انجام می‌شود که بر اثر ضربه، عفونت یا بیماری، بخشی از جمجمه آسیب دیده یا از بین رفته باشد. به دلیل حساسیت بالا و پیچیدگی این عمل، باید توسط جراح مجرب انجام شود.
دکتر حسین زاده بختوری، از متخصصان برجسته این حوزه، تاکنون جراحی‌های موفق زیادی در زمینه کرانیوپلاستی انجام داده‌اند. همچنین این جراحی در درمان ناهنجاری‌های مادرزادی جمجمه و مغز نیز کاربرد دارد. برای آشنایی بیشتر با مراحل، کاربردها و مراقبت‌های پس از این جراحی، تا انتهای این مقاله از دکتر حسین زاده بختوری، متخصص و جراح مغز و اعصاب همراه ما باشید.
عمل کرانیوپلاستی یا ترمیم جمجمه چیست؟
عمل کرانیوپلاستی یا ترمیم جمجمه (Cranioplasty) نوعی جراحی ترمیمی است که برای بازسازی نواحی آسیب‌دیده یا از بین‌رفته استخوان جمجمه انجام می‌شود. این جراحی معمولاً پس از برداشت بخشی از جمجمه در پی جراحی‌های مغز، ضربه‌های شدید، تومورها یا عفونت‌ها صورت می‌گیرد. هدف اصلی از انجام کرانیوپلاستی، محافظت بیشتر از مغز، بهبود ظاهر سر و در برخی موارد، کمک به بازگشت عملکرد طبیعی مغز است.
در این عمل، بسته به شرایط بیمار، از استخوان خود فرد یا مواد مصنوعی زیست‌سازگار مانند تیتانیوم یا پلی‌متیل‌متاکریلات (PMMA) برای ترمیم استفاده می‌شود. مهارت و تجربه جراح در موفقیت عمل نقش کلیدی دارد؛ دکتر حسین زاده بختوری با تکیه بر تخصص خود و بهره‌گیری از تکنولوژی‌های پیشرفته، این جراحی را با دقت و ایمنی بالا انجام می‌دهند.
روش انجام عمل کرانیوپلاستی یا ترمیم جمجمه
عمل کرانیوپلاستی یا ترمیم جمجمه (Cranial Reconstruction Surgery یا Cranioplasty) با هدف ترمیم نقص‌ها یا ناهنجاری‌های استخوان جمجمه انجام می‌شود. پیش از عمل، پزشک سوابق پزشکی، داروهای مصرفی و وضعیت کلی بیمار را به‌دقت بررسی می‌کند. در حین جراحی، بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد و برشی روی پوست سر، معمولاً در محل برش قبلی یا نزدیک ناحیه آسیب‌دیده ایجاد می‌شود. با کنار زدن پوست و بافت‌های نرم، جراح به استخوان جمجمه دسترسی پیدا می‌کند.
بسته به شرایط، ممکن است از ایمپلنت‌های مصنوعی مانند تیتانیوم یا پلی‌اتیلن استفاده شود یا در موارد مناسب، از استخوان خود بیمار برای بازسازی استفاده گردد. پس از ترمیم، لایه‌های پوست و بافت نرم با دقت بخیه زده می‌شوند و در صورت نیاز، درن برای تخلیه مایعات به‌طور موقت قرار داده می‌شود. در پایان، بیمار به بخش ریکاوری منتقل شده و تحت مراقبت‌های پس از عمل قرار می‌گیرد.
انواع جراحی کرانیوپلاستی یا پروتز جمجمه
عمل کرانیوپلاستی یا ترمیم جمجمه یا پروتز جمجمه به شیوه‌های گوناگونی انجام می‌شود که انتخاب هر روش به وضعیت بیمار، نظر تخصصی پزشک و نوع آسیب یا بیماری بستگی دارد. پیش از عمل، پزشک با بررسی کامل شرایط جسمی و سابقه پزشکی بیمار، مناسب‌ترین روش جراحی جمجمه (CPL) را تعیین می‌کند. روش‌های مختلف انجام این جراحی شامل موارد زیر هستند:
پیوند استخوان اتولوگ
در این روش، از قطعه‌ای از استخوان جمجمه که قبلاً برداشته و نگهداری شده استفاده می‌شود. در مواردی که این قطعه در دسترس نباشد، ممکن است استخوان از بخش‌های دیگر بدن مانند لگن، دنده یا ران برداشته شود. قطعه استخوان به‌دقت تراشیده و شکل‌دهی می‌شود تا با ناحیه آسیب‌دیده جمجمه هماهنگ شود. امروزه این روش کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، زیرا پیوند استخوان اتولوگ می‌تواند با دشواری‌هایی همراه باشد و دستیابی به فرم دقیق و ایده‌آل جمجمه با آن امکان‌پذیر نیست.
بازسازی آلوپلاستیک
در عمل کرانیوپلاستی یا ترمیم جمجمه به روش بازسازی آلوپلاستیک، ابتدا با استفاده از اسکن سه‌بعدی، اندازه و شکل دقیق نقص جمجمه مشخص می‌شود. بر پایه این داده‌ها، ایمپلنت با استفاده از طراحی کامپیوتری ساخته می‌شود. پس از بیهوشی عمومی بیمار و آماده‌سازی ناحیه جراحی، ایمپلنت آلوپلاستیک در محل مورد نظر قرار گرفته و با استفاده از پیچ یا صفحات مینی‌پلاک به جمجمه ثابت می‌گردد. پس از اتمام عمل، محل برش بسته شده و بافت‌ها و پوست سر بخیه زده می‌شوند.
در صورت نیاز، برای مدت کوتاهی درن جهت تخلیه ترشحات در محل قرار داده می‌شود. در این روش نیازی به برداشت استخوان از سایر بخش‌های بدن نیست و ایمپلنت با دقت بالا متناسب با ساختار آناتومیکی بیمار طراحی می‌شود.
کرانیوپلاستی کاهشی
عمل کرانیوپلاستی یا ترمیم جمجمه کاهشی (Reductive Cranioplasty) یکی از روش‌های تخصصی جراحی جمجمه است که برخلاف روش‌های ترمیمی، با هدف کاهش حجم و اصلاح شکل جمجمه انجام می‌شود. این نوع جراحی برای درمان ناهنجاری‌هایی مانند ماکروسفالی (بزرگی غیرطبیعی جمجمه)، میکروکرانیوم یا ناهماهنگی بین اندازه مغز و جمجمه کاربرد دارد. در این روش، بخش‌هایی از استخوان جمجمه با دقت تراشیده یا برداشته می‌شوند تا به فرم و حجم مطلوب دست یابند. موارد کاربرد این نوع جراحی شامل موارد زیر است:
- اصلاح ماکروسفالی (جمجمه بزرگ)
- درمان ناهنجاری‌های مادرزادی استخوان جمجمه
- کاهش فشار داخل جمجمه
- برداشتن تومورها یا ضایعات برجسته‌کننده جمجمه
- اصلاح بدشکلی‌های ایجادشده پس از آسیب‌دیدگی یا جراحی قبلی
چه زمانی عمل کرانیوپلاستی یا ترمیم جمجمه انجام می‌شود؟
عمل کرانیوپلاستی یا ترمیم جمجمه زمانی انجام می‌شود که نیاز به ترمیم یا بازسازی جمجمه وجود داشته باشد و وضعیت عمومی بیمار پایدار بوده و عفونت یا التهاب فعالی در ناحیه موردنظر مشاهده نشود. زمان مناسب برای این جراحی به عواملی مانند سلامت عمومی بیمار، وجود یا عدم وجود عفونت، اندازه نقص استخوانی و شرایط مغز بستگی دارد. مواردی که ممکن است بنا به تشخیص پزشک نیاز به انجام کرانیوپلاستی داشته باشند عبارت‌اند از:
- پس از جراحی مغز که در آن بخشی از استخوان جمجمه برای دسترسی به مغز برداشته شده است
- پس از بهبود وضعیت بیمار و رفع تورم یا عفونت، به‌منظور ترمیم استخوان حذف‌شده
- در شکستگی‌های شدید جمجمه که منجر به از بین رفتن یا تغییر شکل استخوان شده‌اند
- برای اصلاح ناهنجاری‌های مادرزادی یا اکتسابی استخوان جمجمه
- در موارد تخریب استخوان به‌دلیل عفونت‌هایی مانند استئومیلیت
- پس از برداشتن تومورها یا ضایعاتی که باعث نقص در استخوان جمجمه شده‌اند
- به‌منظور بهبود ظاهر سر و صورت در پی آسیب یا بیماری
آمادگی‌های قبل از عمل کرانیوپلاستی یا ترمیم جمجمه
رعایت آمادگی‌های لازم پیش از عمل کرانیوپلاستی یا ترمیم جمجمه از اهمیت بالایی برخوردار است و نقش مؤثری در افزایش ایمنی عمل، کاهش عوارض احتمالی و تسریع روند بهبودی ایفا می‌کند. انجام اقدامات دقیق پیش از جراحی، احتمال بروز مشکلات حین و بعد از عمل را به حداقل می‌رساند. مهم‌ترین نکات پیش از انجام این جراحی عبارت‌اند از:
- بررسی کامل سوابق پزشکی، داروهای مصرفی، آلرژی‌ها و جراحی‌های قبلی توسط پزشک جراح
- انجام آزمایش‌های لازم مانند CBC، تست‌های انعقادی، الکترولیت‌ها و سایر آزمایش‌های مورد نیاز
- تصویربرداری دقیق از جمجمه با سی‌تی‌اسکن (CT Scan) یا ام‌آر‌آی (MRI) برای ارزیابی نقص و برنامه‌ریزی جراحی
- بررسی وضعیت قلب و ریه، به‌ویژه در افراد مسن یا مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای
- قطع یا تنظیم داروهای ضدانعقاد نظیر آسپرین و وارفارین طبق نظر پزشک چند روز پیش از عمل
- تنظیم دوز سایر داروها با نظر پزشک معالج
- ناشتا بودن به‌مدت حداقل ۸ ساعت پیش از جراحی (معمولاً از شب قبل)
- خودداری از مصرف دخانیات و الکل از چند هفته پیش از عمل به‌منظور بهبود روند ترمیم
- شست‌وشوی سر پیش از جراحی در صورت توصیه پزشک
- اصلاح موهای اطراف ناحیه جراحی توسط تیم درمان پیش از شروع عمل
مزایای عمل کرانیوپلاستی یا ترمیم جمجمه
عمل کرانیوپلاستی یا ترمیم جمجمه برای افرادی انجام می‌شود که با مشکلات و ناهنجاری‌هایی در استخوان جمجمه و مغز مواجه هستند. این عمل مزایای متعددی دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- محافظت از مغز: بازسازی بخش‌های آسیب‌دیده یا از دست‌رفته جمجمه، محافظت مؤثرتری در برابر ضربه‌ها و آسیب‌های فیزیکی فراهم می‌کند.
- کاهش عوارض مغزی: با پوشاندن نقص استخوانی، احتمال عفونت، آسیب به بافت‌های نرم و افزایش فشار داخل جمجمه کاهش می‌یابد.
- بازگرداندن شکل طبیعی سر: پروتز جمجمه به اصلاح نواقص ظاهری و بدشکلی‌های ناشی از آسیب، تومور یا ناهنجاری‌های مادرزادی کمک می‌کند.
- بهبود عملکرد مغز: در برخی موارد، بازسازی جمجمه موجب افزایش جریان خون مغزی و کاهش فشار داخلی شده و عملکرد دستگاه عصبی را بهبود می‌بخشد.
- جلوگیری از تحلیل بافت مغز: نقص جمجمه می‌تواند منجر به تحلیل رفتن بافت مغزی شود؛ کرانیوپلاستی با بازسازی استخوان این روند را متوقف یا کند می‌کند.
- کاهش درد و سردرد: برای بیمارانی که به دلیل نقص جمجمه یا سردردهای مزمن دچار مشکل هستند، این جراحی می‌تواند باعث کاهش درد و ارتقاء کیفیت زندگی شود.
خطرات و عوارض عمل پروتز جمجمه یا جراحی جمجمه
خطرات و عوارض جراحی پروتز جمجمه یا کرانیوپلاستی شامل موارد زیر است:
- عفونت: احتمال بروز عفونت در محل جراحی که ممکن است نیاز به درمان دارویی یا جراحی مجدد داشته باشد.
- خونریزی: وجود خونریزی در محل جراحی یا زیر پوست که ممکن است باعث تورم و درد شود.
- جمع شدن مایع (هماتوم یا سروما): تجمع خون یا مایع زیر پوست که ممکن است نیاز به تخلیه داشته باشد.
- عدم پذیرش ایمپلنت: در برخی موارد، بدن ممکن است ایمپلنت را پس نزند و باعث التهاب یا عفونت شود.
- آسیب به بافت‌های اطراف: احتمال آسیب به اعصاب یا بافت‌های نرم نزدیک جمجمه که می‌تواند باعث ضعف یا تغییر حس شود.
- نارسایی ترمیم: ممکن است استخوان یا ایمپلنت به خوبی جوش نخورد یا ترمیم کامل انجام نشود.
- واکنش‌های آلرژیک: احتمال واکنش به مواد به کار رفته در ایمپلنت یا داروهای بیهوشی.
- مشکلات ناشی از بیهوشی: عوارض مربوط به بیهوشی عمومی مانند تهوع، استفراغ یا مشکلات تنفسی.
این خطرات ممکن است بسته به شرایط بیمار و پیچیدگی جراحی متفاوت باشد و رعایت مراقبت‌های پس از عمل به کاهش آن‌ها کمک می‌کند.
آیا عمل جمجمه خطرناک است؟
جراحی جمجمه یکی از جراحی‌های تخصصی محسوب می‌شود که امروزه با بهره‌گیری از پیشرفته‌ترین فناوری‌ها انجام می‌گیرد و معمولاً با کمترین خطر همراه است.
مدت بستری شدن بعد از جراحی جمجمه چقدر است؟
مدت زمان بستری بیمار در بیمارستان بسته به نوع جراحی، وضعیت کلی بیمار و میزان پیچیدگی عمل، معمولاً بین ۳ تا ۷ روز است.
آیا ظاهر سر بعد از جراحی طبیعی خواهد شد؟
در اغلب موارد، جراحی منجر به بهبود یا بازگرداندن شکل طبیعی جمجمه می‌شود، به‌ویژه زمانی که از ایمپلنت‌های دقیق و طراحی‌شده با فناوری مدل‌سازی سه‌بعدی بهره گرفته شود.
کلام پایانی
عمل کرانیوپلاستی یا ترمیم جمجمه علاوه بر بازسازی ساختار حفاظتی مغز، به ارتقاء عملکرد عصبی و بهبود ظاهر بیمار نیز کمک قابل توجهی می‌کند. در این فرایند پیچیده و حساس، انتخاب جراح متخصص و با تجربه اهمیت زیادی دارد، زیرا می‌تواند خطر عوارض را کاهش داده، نتایج بهتری به همراه داشته و آرامش خاطر بیماران را فراهم کند.
“با دکتر حسین زاده بختوری، اعتمادی به آینده سالمتان”
دکتر مهرداد حسین زاده بختوری، متخصص جراحی مغز و اعصاب، با سال‌ها تجربه و تخصص در زمینه درمان مشکلات مغزی، نخاعی و عصبی، به بیماران خدمات درمانی و جراحی ارائه می‌دهند. ایشان با بهره‌گیری از تکنیک‌های پیشرفته و نوین در جراحی‌های مغز و اعصاب، توانسته‌اند به بسیاری از بیماران در بهبود وضعیت سلامتی و کیفیت زندگی کمک کنند.
دکتر حسین زاده بختوری علاوه بر تخصص جراحی، به اهمیت مراقبت‌های پس از جراحی نیز توجه ویژه دارند و همواره در ارائه راهکارهای مؤثر برای تسریع روند بهبودی بیماران از روش‌های مدرن فیزیوتراپی و درمان‌های تکمیلی استفاده می‌کنند. ایشان در زمینه درمان مشکلاتی مانند دیسک کمر، آسیب‌های نخاعی، تومورهای مغزی، و مشکلات عصبی دیگر با دقت و دانش بالا عمل می‌کنند.