جراحی کرانیوتومی چیست؟

جراحی کرانیوتومی یکی از روش‌های تخصصی در حوزه جراحی مغز و اعصاب است که در آن بخشی از جمجمه به‌طور موقت برداشته می‌شود تا دسترسی مستقیم به مغز فراهم گردد. این جراحی معمولاً با ایجاد یک سوراخ کوچک یا برداشتن قطعه‌ای از استخوان جمجمه انجام می‌شود و پس از اتمام عمل، قطعه استخوانی مجدداً در جای خود قرار داده می‌شود.

جراحی کرانیوتومی به منظور درمان طیف وسیعی از اختلالات مغزی انجام می‌شود؛ از جمله تومورهای مغزی، آنوریسم‌ها، عفونت‌ها، تورم مغز (ادم مغزی)، خونریزی‌های داخل جمجمه، لخته‌های خون، آبسه‌های مغزی، شکستگی‌های جمجمه، پارگی سخت‌شامه، ناهنجاری‌های عروقی مانند فیستول‌های شریانی-وریدی و افزایش فشار داخل جمجمه. همچنین، این روش برای مدیریت برخی بیماری‌های عصبی مانند صرع و نیز کاشت دستگاه‌های پزشکی جهت درمان اختلالات حرکتی نظیر بیماری پارکینسون کاربرد دارد.

جراحی کرانیوتومی می‌تواند برای درمان طیف گسترده‌ای از ناهنجاری‌های مغزی مورد استفاده قرار گیرد. این روش نه تنها در برداشت تومورهای مغزی و درمان آنوریسم‌ها کاربرد دارد، بلکه ممکن است به عنوان بخشی از فرایند بیوپسی بافت‌های غیرطبیعی یا برای کاشت تجهیزات پزشکی مانند شانت، الکترودهای عمیق مغزی و سایر ابزارهای تخصصی مورد استفاده قرار گیرد.

از آنجا که جمجمه محل قرارگیری بافت‌های حساس مغز، رگ‌های خونی و اعصاب حیاتی است و فضای محدودی برای انجام جراحی وجود دارد، جراحان مغز و اعصاب برای انجام کرانیوتومی از پیشرفته‌ترین فناوری‌ها و تکنیک‌های جراحی مانند میکروسکوپ‌های جراحی، آندوسکوپ‌ها و سیستم‌های هدایت‌گر استریوتاکتیک بهره می‌گیرند.

به عنوان نمونه، اگر در حین جراحی از آندوسکوپ استفاده شود، این روش را «کرانیوتومی آندوسکوپی» می‌نامند و در صورتی که از فناوری هدایت تصویری استریوتاکتیک استفاده شود، «کرانیوتومی استریوتاکتیک» نام می‌گیرد. در ادامه، با انواع روش‌های کرانیوتومی آشنا می‌شویم.

کرانیوتومی استریوتاکتیک

در صورتی که در جراحی کرانیوتومی از رایانه و تکنیک‌های تصویربرداری مانند ام‌آرآی یا سی‌تی‌اسکن برای هدایت دقیق استفاده شود، این روش را «کرانیوتومی استریوتاکتیک» می‌نامند. در این تکنیک، تصاویر سه‌بعدی از مغز تهیه می‌شود تا پزشک بتواند ناحیه‌های سالم و آسیب‌دیده را از هم تشخیص داده و محل مناسب برش روی پوست سر را با دقت بیشتری تعیین کند.

این رویکرد موجب کاهش اندازه برش‌ها و امکان انجام روش‌های کم‌تهاجمی‌تر می‌شود. از جمله کاربردهای این روش می‌توان به بیوپسی استریوتاکتیک (برداشتن نمونه بافتی از ناحیه مشکوک) و آسپیراسیون استریوتاکتیک (تخلیه مایع از کیست، آبسه یا هماتوم) اشاره کرد.

کرانیوتومی آندوسکوپی

در کرانیوتومی آندوسکوپی، جراح برش کوچکی در جمجمه ایجاد می‌کند تا لوله‌ی آندوسکوپ، که ابزاری باریک دارای منبع نور و دوربین است، وارد مغز شده و امکان مشاهده و انجام جراحی با کمترین تهاجم فراهم شود.

کرانیوتومی بیدار

در جراحی کرانیوتومی بیدار، بیمار به‌طور کامل بیهوش نمی‌شود و در طول عمل هوشیار باقی می‌ماند. جراح حین نظارت بر عملکرد مغز، با بیمار صحبت می‌کند و از او می‌خواهد به سوالاتی پاسخ دهد یا حرکاتی انجام دهد. این تعامل به جراح کمک می‌کند تا نواحی حیاتی مغز مرتبط با گفتار، حرکت یا بینایی را شناسایی کرده و از آسیب به آن‌ها در حین جراحی جلوگیری کند.

کرانیوتومی رترو سیگموئید

این نوع از جراحی کرانیوتومی برای خارج کردن تومورهای مغزی به‌کار می‌رود و جزو روش‌های کم‌تهاجمی محسوب می‌شود که با جای زخم کمتر و دوره نقاهت کوتاه‌تری همراه است. در کرانیوتومی رتروسیگموئید، جراح با ایجاد برشی کوچک در پشت گوش، به ناحیه مورد نظر دسترسی پیدا کرده و تومور را خارج می‌کند. این روش معمولاً برای درمان تومورهایی مانند مننژیوم، نوروم آکوستیک (شوانوم دهلیزی)، تومورهای قاعده جمجمه و تومورهای متاستاتیک به‌کار می‌رود.

کرانیوتومی ابرو سوپرا اوربیتال

جراحی کرانیوتومی ابرو سوپرا اوربیتال برای برداشتن تومورهای بزرگ در ناحیه جلوی مغز به‌کار می‌رود. در این روش کم‌تهاجمی، جراح با ایجاد برشی کوچک در ناحیه ابرو، دسترسی به تومورهای جلوی مغز یا اطراف غده هیپوفیز را فراهم می‌کند و در عین حال کمترین جای زخم را به‌جا می‌گذارد. این تکنیک به‌ویژه برای جراحان مغز و اعصاب که به دقت بالا نیاز دارند، مفید است.

کرانیوتومی پترونیال (فرونتوتمپورال)

استخوان‌های پیشانی، تمپورال، اسفنوئید و جداری در جمجمه به هم می‌رسند و ناحیه‌ای به نام پتریون را تشکیل می‌دهند که در نزدیکی شقیقه قرار دارد. جراحی کرانیوتومی پترونیال یا فرونتوتمپورال شامل برداشتن بخشی از این ناحیه است. در این روش، جراح با ایجاد برشی در پشت خط مو، به قسمت‌های مختلف مغز دسترسی پیدا می‌کند.

کرانیوتومی اربیتوزیگوماتیک

تومورها و آنوریسم‌های پیچیده ممکن است با جراحی کرانیوتومی اربیتوزیگوماتیک درمان شوند که در آن، برش کوچکی در پوست سر پشت خط مو ایجاد می‌شود. جراح به طور موقتی بخشی از استخوان که انحنای مدار یا حفره چشم و گونه را تشکیل می‌دهد، برمی‌دارد. این اقدام به جراح این امکان را می‌دهد تا به مناطق عمیق‌تری از مغز دسترسی پیدا کند و در عین حال خطر آسیب به مغز را کاهش دهد. تومورهایی مانند کرانیوفارنژیوم، تومورهای هیپوفیز و مننژیوم ممکن است با این روش درمان شوند.

کرانیوتومی حفره خلفی

حفره خلفی قسمت پایینی جمجمه است که در نزدیکی ساقه مغز و مخچه قرار دارد و وظیفه کنترل تعادل و هماهنگی را بر عهده دارد. اگر توموری در این ناحیه وجود داشته باشد، ممکن است به مخچه، ساقه مغز و نخاع فشار وارد کند. با استفاده از روش جراحی کرانیوتومی حفره خلفی، جراح قادر به برداشتن تومور و کاهش فشار در این ناحیه است. این جراحی از طریق برش در پایه جمجمه انجام می‌شود.

بیشتر بدانید: نمونه برداری از تومور مغزی

بیشتر بدانید: نمونه برداری از تومور مغزی

بیشتر بدانید: جراحی فیوژن ستون فقرات

کرانیوتومی ترانس لابیرنت

در جراحی کرانیوتومی ترانس لابیرنت، جراح برشی در پشت گوش ایجاد می‌کند و بخشی از استخوان ماستوئید و کانال‌های نیم‌دایره‌ای که مسئول تعادل بدن هستند را برداشته می‌نماید. این روش به‌ویژه برای درمان نوروم آکوستیک یا شوانوم دهلیزی، که توموری غیرسرطانی است که بر روی عصب مرتبط با گوش داخلی و مغز رشد می‌کند، استفاده می‌شود. این تومور باعث مشکلاتی مانند کاهش شنوایی و اختلالات تعادلی می‌شود.

در این جراحی، برای دسترسی به تومور، کانال‌های نیم‌دایره‌ای برداشته می‌شوند که می‌تواند منجر به کاهش شنوایی فرد گردد. با این حال، این روش به کاهش خطر آسیب به عصب صورت کمک می‌کند و هنگامی که شنوایی فرد به طور موثر از دست رفته باشد یا حفظ حیات اولویت داشته باشد، این جراحی توصیه می‌شود.

کرانیوتومی فرونتال توسعه‌یافته

جراحی کرانیوتومی دو فرونتال توسعه‌یافته برای برداشتن تومورهای پیچیده و دشوار در ناحیه جلوی مغز به روش کم‌تهاجمی استفاده می‌شود. در این روش، جراح برشی در پشت خط موی جلوی سر ایجاد می‌کند و تکه‌ای از استخوان که انحنای پیشانی را تشکیل می‌دهد، برمی‌دارد تا به قسمت جلوی مغز دسترسی پیدا کند.

این جراحی معمولاً برای درمان تومورهایی به کار می‌رود که به دلیل پیچیدگی آناتومیکی یا پاتولوژی خاص تومور، یا به دلیل شرایط جراحی، نمی‌توانند با روش‌های کم‌تهاجمی برداشته شوند. مننژیوم‌ها، استزیونوروبلاستوماها و تومورهای بدخیم در کف جمجمه از جمله تومورهایی هستند که با این روش درمان می‌شوند.

عوارض جراحی کرانیوتومی

عوارض جراحی کرانیوتومی بسته به نوع جراحی، شرایط جسمی بیمار و محل دقیق عمل متفاوت است. از جمله عوارض احتمالی می‌توان به ایجاد زخم در ناحیه جراحی، فرورفتگی در محل برداشت فلپ استخوان، آسیب به سر یا عصب صورت، آسیب به سینوس‌ها، عفونت پوست یا استخوان، بروز تشنج، تورم مغزی، نشت مایع مغزی نخاعی، ضعف عضلانی و در برخی موارد سکته مغزی اشاره کرد. همچنین در موارد نادر، اختلال در گفتار، مشکلات حافظه، اختلال در تعادل، فلج یا حتی کما ممکن است مشاهده شود. سایر عوارض جانبی شامل خونریزی، ایجاد لخته خون، پنومونی، واکنش به داروهای بیهوشی و ناپایداری فشار خون هستند.

پیش از انجام جراحی، پزشک متخصص مغز و اعصاب با بررسی وضعیت بیمار از طریق معاینه بالینی، آزمایش خون، تست‌های عصبی و تصویربرداری (مانند CT یا MRI)، تصمیم‌گیری دقیق‌تری درباره نوع و نحوه انجام کرانیوتومی خواهد داشت.

در طی این جراحی، بیمار به طور کامل تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد. همچنین، بیمار باید هرگونه مصرف دارو، ویتامین، مکمل گیاهی یا شیمیایی را با پزشک در میان بگذارد؛ چرا که برخی داروها مانند آسپرین یا وارفارین می‌توانند خطر خونریزی را افزایش دهند.

حداقل ۱۲ ساعت پیش از جراحی باید از مصرف غذا و نوشیدنی خودداری شود. در برخی موارد خاص، پزشک ممکن است دستورالعمل‌های دیگری برای آمادگی قبل از عمل ارائه دهد. اگر بیمار باردار است یا سابقه مصرف سیگار دارد، اطلاع به پزشک در این خصوص ضروری است.

کلام آخر

در این مقاله، به معرفی جراحی کرانیوتومی و انواع مختلف این روش جراحی پرداخته شد و کاربرد هرکدام در درمان بیماری‌های مختلف مغز و اعصاب مورد بررسی قرار گرفت. همانطور که در سایر جراحی‌ها، کرانیوتومی نیز مزایا، عوارض و خطرات خاص خود را دارد. با این حال، انجام آزمایشات و تصویربرداری دقیق، بررسی شرح حال بالینی و وضعیت بیمار، به جراح مغز و اعصاب کمک می‌کند تا بهترین نوع کرانیوتومی را برای درمان انتخاب کند.

“با دکتر حسین زاده بختوری، اعتمادی به آینده سالمتان”

دکتر مهرداد حسین زاده بختوری، متخصص جراحی مغز و اعصاب، با سال‌ها تجربه و تخصص در زمینه درمان مشکلات مغزی، نخاعی و عصبی، به بیماران خدمات درمانی و جراحی ارائه می‌دهند. ایشان با بهره‌گیری از تکنیک‌های پیشرفته و نوین در جراحی‌های مغز و اعصاب، توانسته‌اند به بسیاری از بیماران در بهبود وضعیت سلامتی و کیفیت زندگی کمک کنند.

دکتر حسین زاده بختوری علاوه بر تخصص جراحی، به اهمیت مراقبت‌های پس از جراحی نیز توجه ویژه دارند و همواره در ارائه راهکارهای مؤثر برای تسریع روند بهبودی بیماران از روش‌های مدرن فیزیوتراپی و درمان‌های تکمیلی استفاده می‌کنند. ایشان در زمینه درمان مشکلاتی مانند دیسک کمر، آسیب‌های نخاعی، تومورهای مغزی، و مشکلات عصبی دیگر با دقت و دانش بالا عمل می‌کنند.

با توجه به تجربه و دستاوردهای موفق ایشان در درمان بیماری‌های مغز و اعصاب، بیماران می‌توانند با اطمینان کامل از درمان‌های مؤثر و به‌روز بهره‌مند شوند.