آرتروز کمر یا استئوآرتریت ستون فقرات یک اختلال مفصلی شایع است که به تدریج موجب تخریب غضروف مفصلی میان مهره‌ها می‌شود. این غضروف نقش یک بالشتک را ایفا کرده و اجازه می‌دهد که مهره‌ها به راحتی بر روی یکدیگر حرکت کنند. زمانی که این غضروف از بین می‌رود، استخوان‌ها به هم سائیده شده و این وضعیت می‌تواند باعث بروز درد، تورم و محدودیت در دامنه حرکتی شود.
اگرچه علت دقیق آرتروز کمر هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما تحقیقات نشان داده‌اند که عوامل مختلفی مانند آسیب‌های قبلی به ستون فقرات، ویژگی‌های ژنتیکی و همچنین شرایط محیطی می‌توانند در بروز این بیماری تأثیرگذار باشند. در این مقاله از دکتر مهرداد حسین زاده بختوری، به بررسی این بیماری، علائم و نشانه‌ها، عوامل ایجاد کننده، روش‌های تشخیص و گزینه‌های درمانی آن خواهیم پرداخت.
آرتروز کمر چیست؟
آرتروز کمر، که به نام استئوآرتریت نیز شناخته می‌شود، یک بیماری دژنراتیو است که به دلیل ساییدگی و فرسایش مفاصل در طول زمان به وجود می‌آید. این اختلال عمدتاً نواحی از بدن را که تحت فشار بیشتر قرار دارند، مانند ستون فقرات، زانوها و باسن، تحت تاثیر قرار می‌دهد، اما در برخی موارد، مفاصل کوچک‌تر مانند دست‌ها و پاها نیز ممکن است دچار این بیماری شوند. در آرتروز کمری، معمولاً تنها یک بخش از ستون فقرات تحت تأثیر قرار می‌گیرد و بیماری با تحلیل تدریجی غضروف مفصلی همراه است. غضروف مفصلی لایه‌ای نرم و انعطاف‌پذیر است که سطوح استخوان‌های متصل به مفصل را می‌پوشاند و مانع از اصطکاک و سایش آنها بر یکدیگر می‌شود.
علائم آرتروز کمر و ستون فقرات
در مراحل ابتدایی آرتروز کمر، ممکن است علائم خاصی مشاهده نشود و فرد احساس درد نکند. با پیشرفت بیماری، کمردرد به یکی از نشانه‌های بارز آن تبدیل می‌شود. بیمار معمولاً هنگام برخاستن از خواب با خشکی و سفتی در ناحیه کمر و ستون فقرات مواجه است که این حالت ممکن است تا ۳۰ دقیقه ادامه داشته باشد. این درد در حین حرکت و فعالیت‌های روزانه کاهش می‌یابد، اما در شب و هنگام استراحت مجدداً شدت می‌گیرد. در مجموع، اصلی‌ترین علامت آرتروز کمر، درد در ناحیه کمر است. علاوه بر آن، علائم دیگری نیز ممکن است به همراه آرتروز کمر مشاهده شود که عبارتند از:
- کاهش دامنه حرکتی: افراد مبتلا قادر به انجام حرکات طبیعی مانند خم شدن به جلو، عقب یا طرفین نخواهند بود و انعطاف‌پذیری مفاصل آنها کاهش می‌یابد. برخلاف باور عمومی که کاهش فعالیت بدنی را راهی برای جلوگیری از پیشرفت آرتروز می‌داند، این اقدام باعث ضعف عضلات پشتیبان کمر و افزایش فشار بر مفاصل ستون فقرات می‌شود، که می‌تواند وضعیت را بدتر کند.
- مورمور شدن و گزگز در ناحیه کمر: این نوع درد معمولاً در ناحیه پایینی کمر احساس می‌شود و با فعالیت‌هایی مانند راه رفتن، عطسه کردن یا بلند کردن اجسام شدت می‌گیرد. در موارد پیشرفته‌تر، درد می‌تواند به پاها نیز سرایت کند و با علائم مورمور شدن و گزگز همراه شود. شدت درد بسته به نوع فعالیت بدنی متفاوت است؛ برخی افراد بعد از چند قدم پیاده‌روی و برخی دیگر پس از طی مسافت‌های طولانی‌تر دچار درد می‌شوند.
- مشکلات ناشی از تنگی کانال نخاعی و سیاتیک: در مراحل پیشرفته آرتروز، تنگی کانال نخاعی می‌تواند به ریشه‌های عصبی فشار وارد کرده و باعث بروز درد در پاها، که به آن سیاتیک گفته می‌شود، گردد. افرادی که به این مشکل مبتلا هستند معمولاً خمیده راه می‌روند؛ چرا که این وضعیت به باز شدن بیشتر کانال نخاعی کمک کرده و درد را تسکین می‌دهد.
علت آرتروز کمر
علت آرتروز ستون فقرات ممکن است در افراد مختلف به دلایل مختلفی ایجاد شود. برای شناخت دقیق‌تر علت آرتروز کمر، باید بدانید که انواع مختلفی از آرتروز وجود دارد که به ستون فقرات آسیب می‌زنند. بسیاری از موارد آرتروز علت خاص و مشخصی ندارند، اما عوامل شناخته‌شده‌ای وجود دارند که می‌توانند در بروز این بیماری نقش داشته باشند. برخی از این عوامل عبارتند از:
- افزایش سن: با افزایش سن، غضروف‌ها به طور طبیعی دچار فرسایش می‌شوند و خاصیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهند. این سایش تدریجی باعث نازک شدن غضروف‌ها و در نهایت ایجاد آرتروز می‌شود. افزایش سن به‌ویژه در نواحی که فشار بیشتری وارد می‌شود، مانند ستون فقرات، روند تخریب غضروف را تسریع می‌کند.
- ژنتیک: عوامل ژنتیکی نقش بسزایی در بروز آرتروز دارند. برخی افراد به دلیل ساختار ژنتیکی خاص خود مستعد ابتلا به آرتروز هستند. ژن‌هایی که بر ساختار غضروف تأثیر می‌گذارند می‌توانند باعث ضعیف شدن غضروف و تسریع روند تخریب آن شوند.
- آسیب‌های قبلی: آسیب‌های جسمی مانند شکستگی مهره‌ها، رگ به رگ شدن یا کشیدگی عضلات کمر می‌توانند باعث آسیب به غضروف‌های ستون فقرات شوند. این آسیب‌ها به مرور زمان باعث تخریب بیشتر غضروف‌ها و بروز آرتروز می‌شوند.
- اضافه وزن: اضافه وزن فشار زیادی به مفاصل، به‌ویژه مفاصل ستون فقرات وارد می‌کند. این فشار اضافی می‌تواند روند تخریب غضروف‌ها را تسریع کرده و باعث بروز آرتروز شود. هر چه وزن بدن بیشتر باشد، فشار وارده به مفاصل نیز بیشتر است.
- انجام حرکات تکراری و سنگین: حرکات تکراری و سنگین مانند بلند کردن اجسام سنگین می‌تواند به مفاصل ستون فقرات آسیب برساند. این فعالیت‌ها می‌توانند به تدریج غضروف‌ها را فرسوده کرده و باعث آرتروز شوند. انجام این گونه حرکات به‌ویژه برای افرادی که شغل‌های فیزیکی دارند، خطر ابتلا به آرتروز را افزایش می‌دهد.
- ناهنجاری‌های ستون فقرات: ناهنجاری‌هایی مانند اسکولیوز (انحنای غیرطبیعی ستون فقرات) یا کیفوز (قوس اضافی در قسمت بالایی ستون فقرات) می‌توانند فشار غیرطبیعی به مفاصل وارد کنند. این فشار اضافی می‌تواند باعث تخریب غضروف‌ها و افزایش خطر ابتلا به آرتروز ستون فقرات شود.
انواع آرتروز کمر
آرتروز کمر یا استئوآرتریت ستون فقرات، به دلیل عوامل مختلفی ایجاد می‌شود و می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد. هر نوع آرتروز کمر بسته به ناحیه‌ای که تحت تأثیر قرار گرفته و علل زمینه‌ای آن، علائم و روش‌های درمانی خاص خود را می‌طلبد. در این مقاله به معرفی انواع مختلف آرتروز کمر و ویژگی‌های آنها خواهیم پرداخت:
بیشتر بدانید: نمونه برداری از تومور مغزی
بیشتر بدانید: نمونه برداری از تومور مغزی
بیشتر بدانید: جراحی فیوژن ستون فقرات
استئوآرتریت (آرتروز فرسایشی)
استئوآرتریت، که به نام آرتروز فرسایشی نیز شناخته می‌شود، رایج‌ترین نوع آرتروز است. در این وضعیت، غضروف‌های محافظ مفاصل به تدریج تخریب می‌شوند و از بین می‌روند. در ستون فقرات، غضروف‌ها بین مهره‌ها قرار دارند و به آنها این امکان را می‌دهند که به نرمی و بدون اصطکاک روی یکدیگر حرکت کنند. زمانی که این غضروف آسیب ببیند یا کاملاً از بین برود، استخوان‌ها به هم ساییده می‌شوند که منجر به بروز درد، تورم و کاهش دامنه حرکتی می‌شود. این شرایط می‌تواند فعالیت‌های روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهد و کیفیت زندگی او را کاهش دهد.
اسپوندیلوز
اسپوندیلوز یکی دیگر از انواع آرتروز است که به‌ویژه در نتیجه افزایش سن و استفاده مداوم از ستون فقرات بروز می‌کند. در این بیماری، غضروف‌های بین مهره‌ای که به عنوان بالشتک‌های محافظ عمل می‌کنند، به تدریج فرسوده و از بین می‌روند. برای جبران این سایش، بدن به طور طبیعی خارهای استخوانی در اطراف مفاصل ستون فقرات تولید می‌کند. این خارهای استخوانی می‌توانند باعث تنگی کانال نخاعی شده و به اعصاب فشار وارد کنند. این فشار ممکن است موجب بروز علائمی مانند درد، سفتی، کاهش دامنه حرکتی و در برخی موارد بی‌حسی یا ضعف در اندام‌ها گردد. اسپوندیلوز معمولاً در نواحی گردن و کمر بروز می‌کند و می‌تواند فعالیت‌های روزانه فرد را با مشکلاتی جدی مواجه کند. التهاب مفاصل کوچک بین مهره‌ها نیز یکی دیگر از عواملی است که در این بیماری می‌تواند منجر به درد و سفتی شود.
آرتروز ساکروایلیاک
آرتروز مفصل ساکروایلیاک در مفاصلی ایجاد می‌شود که استخوان‌های لگن را به ستون فقرات متصل می‌کنند. این مفصل، که در محل اتصال استخوان لگن به قسمت پایینی ستون فقرات (ساکروم) قرار دارد، نقش مهمی در انتقال وزن بدن از تنه به پاها و ایجاد ثبات در ناحیه لگن ایفا می‌کند. زمانی که غضروف این مفصل که به عنوان بالشتک بین استخوان‌ها عمل می‌کند، به تدریج فرسوده و از بین می‌رود، آرتروز مفصل ساکروایلیاک رخ می‌دهد. این فرسایش می‌تواند منجر به التهاب، درد و محدودیت در حرکت ناحیه لگن و کمر شود، که در نتیجه عملکرد طبیعی فرد را مختل می‌کند.
تشخیص آرتروز کمر
تشخیص دقیق آرتروز کمر و ستون فقرات برای تعیین بهترین روش درمانی بسیار حیاتی است. پزشک با بررسی کامل تاریخچه پزشکی بیمار، معاینه فیزیکی و انجام برخی آزمایش‌ها می‌تواند به تشخیص قطعی برسد. در معاینه فیزیکی، پزشک به دنبال علائمی نظیر درد، تورم، محدودیت حرکتی و حساسیت به فشار در نقاط خاص می‌گردد. علاوه بر این، ممکن است از بیمار خواسته شود تا حرکات خاصی را انجام دهد تا میزان شدت درد و محدودیت حرکت به دقت ارزیابی شود. به طور کلی، روش‌های تشخیص آرتروز کمر شامل موارد زیر هستند:
اشعه ایکس
اشعه ایکس یک نوع تابش الکترومغناطیسی است که به دلیل توانایی نفوذ در پوست و تصویربرداری از استخوان‌ها، معروف است. این تکنیک تصویربرداری قادر است تغییرات ایجاد شده در مفاصل، نظیر باریک شدن فضای بین مهره‌ها و تشکیل خارهای استخوانی را به وضوح نشان دهد.
MRI
ام‌آر‌آی ستون فقرات یک روش تصویربرداری پیشرفته است که از امواج رادیویی و میدان مغناطیسی برای بررسی دقیق ستون فقرات استفاده می‌کند. این اسکن‌ها معمولاً پیش از انجام جراحی‌هایی مانند کاهش فشار بر اعصاب یا جوش دادن مهره‌های کمر انجام می‌شوند. در مقایسه با اشعه ایکس، ام‌آر‌آی تصویری دقیق‌تر ارائه می‌دهد و به‌ویژه در تشخیص آسیب‌های بافت‌های نرم مانند غضروف‌ها، دیسک‌ها و مشکلاتی نظیر فتق دیسک کمر بسیار مؤثر است.
میلوگرافی
میلوگرافی یک روش تصویربرداری تخصصی است که برای بررسی جزئیات ستون فقرات و نخاع به کار می‌رود. در این روش، ماده حاجب که در تصاویر اشعه ایکس قابل مشاهده است، به فضای اطراف نخاع تزریق می‌شود. این ماده کمک می‌کند تا ساختارهای ستون فقرات، نخاع و ریشه‌های عصبی به وضوح نمایش داده شوند. با استفاده از میلوگرافی، پزشک می‌تواند مشکلات یا اختلالات احتمالی مانند فشار بر اعصاب، تنگی کانال نخاعی یا آسیب‌های دیگر را شناسایی کند.
اسکن استخوان
اسکن استخوان یک روش تصویربرداری پزشکی پیشرفته است که به پزشکان امکان می‌دهد فعالیت متابولیکی استخوان‌ها را بررسی کنند. در این آزمایش، ماده‌ای رادیواکتیو به بدن تزریق می‌شود که به طور خاص در مناطقی با فعالیت استخوانی بالا متمرکز می‌شود. سپس با استفاده از دستگاه تصویربرداری ویژه، این نواحی شناسایی و مورد ارزیابی قرار می‌گیرند.
روش‌های درمان آرتروز کمر
هدف اصلی از درمان آرتروز کمر، کاهش درد، بهبود عملکرد و حفظ کیفیت زندگی بیمار است. این بیماری به دلیل ایجاد درد و محدودیت‌های حرکتی، می‌تواند زندگی روزمره فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین، در صورت مشاهده علائم، مراجعه به پزشک متخصص ضروری است تا بر اساس شرایط بیمار، بهترین روش درمانی انتخاب شود. برخی از روش‌های درمان آرتروز کمر و ستون فقرات عبارت‌اند از:
دارو درمانی
یکی از متداول‌ترین روش‌های درمان بیماری‌های مرتبط با درد، استفاده از داروهای تسکین‌دهنده و ضدالتهاب است. در درمان آرتروز کمر، داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن برای کاهش التهاب و تسکین درد در ناحیه کمر به کار می‌روند. در مواردی که بیمار دچار اسپاسم عضلانی باشد، داروهای شل‌کننده عضلانی نیز تجویز می‌شوند تا اسپاسم را کاهش داده و درد ناشی از آن را تسکین دهند. انتخاب و مصرف این داروها باید تحت نظر پزشک صورت گیرد.
تزریقات در محل آسیب
تزریقات یکی از روش‌های مؤثر برای کنترل درد و التهاب در آرتروز کمر به شمار می‌رود. این روش‌ها مستقیماً به محل آسیب‌دیده انجام می‌شوند و می‌توانند تسکین قابل توجهی ایجاد کنند. یکی از رایج‌ترین انواع این تزریقات، تزریق کورتیکواستروئیدها (کورتون) است. کورتون‌ها با کاهش التهاب و تورم در اطراف مفصل آسیب‌دیده، موجب کاهش درد می‌شوند. این تزریقات معمولاً به فضای اپیدورال (ناحیه اطراف نخاع) یا مستقیماً به مفصل آسیب‌دیده انجام می‌گیرند. کاهش التهاب ناشی از این تزریقات، فشار روی ریشه‌های عصبی را کم کرده و به تسکین درد کمر کمک می‌کند. تزریقات باید تحت نظر پزشک متخصص انجام شوند تا از ایمنی و اثربخشی آنها اطمینان حاصل شود.
تحریک الکتریکی عصب از روی پوست
یکی دیگر از روش‌های درمان آرتروز کمر، استفاده از دستگاه تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (TENS) است. در این روش، جریان الکتریکی با شدت بسیار کم به اعصاب اطراف ستون فقرات منتقل می‌شود تا حساسیت آنها کاهش یابد. در طول درمان با TENS، بیمار تنها لرزش و گزگز ملایمی را حس می‌کند. این روش با ارسال پالس‌های الکتریکی به اعصاب، سیگنال‌های درد را مسدود کرده و ترشح اندورفین (مسکن طبیعی بدن) را تحریک می‌کند. نتیجه این فرآیند، کاهش درد و بهبود عملکرد حرکتی در ناحیه آسیب‌دیده است. این روش غیرتهاجمی بوده و به‌عنوان یک گزینه ایمن و مؤثر برای مدیریت درد در بسیاری از بیماران توصیه می‌شود.
طب سوزنی
طب سوزنی یکی از روش‌های درمانی موثر برای مدیریت آرتروز کمر محسوب می‌شود. این تکنیک سنتی چینی با تمرکز بر تعادل انرژی بدن، از طریق تحریک نقاط خاصی روی پوست، به کاهش درد و بهبود عملکرد سیستم عصبی کمک می‌کند. در این روش، سوزن‌های بسیار نازک به نقاط مشخصی از بدن وارد می‌شوند تا جریان انرژی (چی) تنظیم شود. تحقیقات نشان داده‌اند که طب سوزنی می‌تواند با کاهش التهاب مفاصل آسیب‌دیده، تحریک ترشح اندورفین (مسکن طبیعی بدن) و بهبود جریان خون در ناحیه آسیب‌دیده، به تسکین درد و کاهش علائم آرتروز کمک کند.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی یکی از موثرترین روش‌های درمان آرتروز کمر است که به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک می‌کند. این روش درمانی شامل تمرینات تقویتی برای عضلات اطراف ستون فقرات است که هدف آن افزایش قدرت عضلات، بهبود تعادل و پایداری، کاهش درد و ارتقای عملکرد کلی ستون فقرات است. همچنین تمرینات کششی در فیزیوتراپی به افزایش انعطاف‌پذیری عضلات و بافت‌های نرم اطراف ستون فقرات کمک می‌کند. این تمرینات باعث کاهش سفتی و اسپاسم عضلانی شده و به افزایش دامنه حرکتی و بهبود عملکرد روزانه بیمار کمک می‌کنند.
جراحی
اگر روش‌های درمانی غیرجراحی نتوانند به طور موثر علائم آرتروز کمر را کنترل کنند، پزشک ممکن است جراحی را به عنوان گزینه‌ای نهایی توصیه کند. جراحی‌های رایج برای درمان آرتروز کمر شامل دیسککتومی و فیوژن ستون فقرات هستند.
در دیسککتومی، بخشی از دیسک آسیب‌دیده که بر روی اعصاب فشار وارد می‌کند، برداشته می‌شود تا درد و فشار کاهش یابد.
در فیوژن ستون فقرات، دو یا چند مهره به یکدیگر متصل می‌شوند تا ثبات بیشتری در ناحیه آسیب‌دیده ایجاد شود و از حرکات دردناک جلوگیری گردد. این جراحی به ویژه برای بیمارانی که دچار بی‌ثباتی شدید ستون فقرات یا درد مزمن غیرقابل‌تحمل هستند، توصیه می‌شود.
پیشگیری از بروز آرتروز کمر
آرتروز کمر یک بیماری دردناک است که می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. به همین دلیل، پیشگیری از این بیماری اهمیت زیادی دارد. رعایت نکات پیشگیرانه می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به آرتروز کمر کمک کند. در این راستا، چند نکته کلیدی وجود دارد:
- حفظ وزن سالم: اضافه وزن فشار زیادی بر مفاصل کمر وارد می‌کند و می‌تواند به تسریع آسیب به غضروف‌ها و مفاصل کمر منجر شود.
- ورزش منظم: انجام تمرینات ورزشی مناسب، به ویژه تقویت عضلات اطراف ستون فقرات و تمرینات کششی، به حفظ سلامت و انعطاف‌پذیری ستون فقرات کمک می‌کند و از آسیب‌دیدگی مفاصل جلوگیری می‌نماید.
- حفظ وضعیت صحیح بدن: نگه داشتن وضعیت صحیح بدن در هنگام نشستن، ایستادن و بلند کردن اجسام بسیار مهم است تا از فشار اضافی بر ستون فقرات و مفاصل کمر جلوگیری شود.
- تغذیه مناسب: مصرف مواد غذایی غنی از کلسیم و ویتامین D برای سلامت استخوان‌ها و مفاصل بسیار ضروری است. این مواد کمک می‌کنند تا استخوان‌ها قوی باقی بمانند.
- ترک سیگار و محدود کردن مصرف الکل: سیگار و الکل می‌توانند سلامت مفاصل و استخوان‌ها را به خطر بیندازند، بنابراین ترک سیگار و محدود کردن مصرف الکل می‌تواند به حفظ سلامت ستون فقرات کمک کند.
با رعایت این نکات پیشگیرانه، می‌توان به میزان زیادی از ابتلا به آرتروز کمر جلوگیری کرده و سلامت ستون فقرات را حفظ کرد.
کلام پایانی
در این مقاله به بررسی بیماری آرتروز کمر و ستون فقرات، علائم و عوامل ایجاد آن پرداخته‌ایم. متوجه شدیم که این بیماری می‌تواند ناشی از عواملی مانند آسیب‌های قبلی و سایر موارد مشابه باشد. همچنین روش‌های مختلف تشخیص و درمان آرتروز کمر را بررسی کردیم و به این نتیجه رسیدیم که امروزه روش‌های متعددی برای تشخیص این بیماری وجود دارد. دکتر مهرداد حسین زاده بختوری، متخصص مغز و اعصاب با سال‌ها تجربه و تخصص در زمینه جراحی و درمان بیماری‌های ستون فقرات، آماده است تا در فرآیند تشخیص و درمان شما را همراهی کند.
“با دکتر حسین زاده بختوری، اعتمادی به آینده سالمتان”
دکتر مهرداد حسین زاده بختوری، متخصص جراحی مغز و اعصاب، با سال‌ها تجربه و تخصص در زمینه درمان مشکلات مغزی، نخاعی و عصبی، به بیماران خدمات درمانی و جراحی ارائه می‌دهند. ایشان با بهره‌گیری از تکنیک‌های پیشرفته و نوین در جراحی‌های مغز و اعصاب، توانسته‌اند به بسیاری از بیماران در بهبود وضعیت سلامتی و کیفیت زندگی کمک کنند.
دکتر حسین زاده بختوری علاوه بر تخصص جراحی، به اهمیت مراقبت‌های پس از جراحی نیز توجه ویژه دارند و همواره در ارائه راهکارهای مؤثر برای تسریع روند بهبودی بیماران از روش‌های مدرن فیزیوتراپی و درمان‌های تکمیلی استفاده می‌کنند. ایشان در زمینه درمان مشکلاتی مانند دیسک کمر، آسیب‌های نخاعی، تومورهای مغزی، و مشکلات عصبی دیگر با دقت و دانش بالا عمل می‌کنند.
با توجه به تجربه و دستاوردهای موفق ایشان در درمان بیماری‌های مغز و اعصاب، بیماران می‌توانند با اطمینان کامل از درمان‌های مؤثر و به‌روز بهره‌مند شوند.